,, ლირის გაუფასურების მოკლე დროში შეჩერება შესაძლებელია ისეთი არაპოპულარული ნაბიჯით, როგორიც საპროცენტო განაკვეთის ზრდაა, თუმცა…”
ნინო ცხვარაძე 591 98 24 30
bolo ramdenime dRea Turqulma liram gaufasurebis maqsimums miaRwia. saxarbielo mdgomareobaSi arc Cveni erovnuli valutaa. ram gamoiwvia liris gaufasureba da aris Tu ara mezobeli qveynis valutis ryeva laris
gaufasurebis mizezi? mimdinare movlenebze `aWarasTan~ politologma aslan lorTqifaniZem isaubra
– batono aslan, Tavdapirvelad gvesaubreT bolo dros TurqeT-amerikas Soris arsebul daZabul urTierTobaze. marTalia, es ar aris pirveli SemTxveva, Tumca ratom gaCnda bzari or saxelmwifos Soris?
– Tanamedrove Turquli saxelmwifos modelis avtorma qemal aTaTurqma Camoayaliba saxelmwifos ideologia, romelSic centraluri adgili eWira sekularizms anu saxelmwifos religiisgan distancirebas. am ideologiis garantad aTaTurqma modernizebuli, avtonomiuri SeiaraRebuli Zalebi da sasamarTlo sistema Seqmna. 1946 wels TurqeTSi SemoiRes mravalpartiuli sistema, Tumca partiebis islamizaciis `boWva~ swored samxedroebis da sasamarTlos saSualebiT xorcieldeboda. maTi iniciativiT, TurqeTSi araerT radikalur islamistur, konservatorul partias da politikoss Seuwyda saqmianoba, maT Soris, 1998 wels, stambolis maSindel mers – erdoRans, romelic daapatimres da garkveuli droiT aukrZales politikuri saqmianoba ramdenime wliT adre sajarod wakiTxuli im leqsisTvis, romelic Seicavda saxelmwifos islamizaciis mowodebebs.A aseve, maT 4-jer moaxdines saxelmwifo gadatrialeba xelisuflebis islamizaciis safrTxis motiviT, romelsac qemalisturi idealebis, TurqeTis nacionalisturi saxelmwifos dacvis motiviT xsnidnen. 2016 wlis 15 ivlisis saxelmwifos gadatrialebis mcdeloba iyo uprecedento SemTxveva – TurqeTis istoriaSi, pirvelad samxedroebma ver miaRwies warmatebas. mizezi gaxldaT is, rom Turquli sazogadoebis umravlesobas aRar surda samxedro gadatrialebis gziT xelisuflebis Secvla. asobiT aTasi adamiani, maT Soris erdoRanis mimarT opoziciurad ganwyobili eleqtorati, gamovida quCaSi da gaaprotesta samxedro gadatrialebis mcdeloba. farTo sazogadoebrivi protesti iyo is mizezi, ramac samxedroebis warumatebloba ganapiroba. erdoRanma samxedro gadatrialebis mcdelobis organizebaSi aSS-is pensilvaniis StatSi mcxovrebi yofili politikuri mokavSire, feThulah giuleni daadanaSaula, rasac es ukanaskneli dRemde uaryofs da gmobs Turqi samxedroebis am qmedebas. erdoRanma giulenis gadmocema aSS-is xelisuflebas sTxova, Tumca uari miiRo, radgan saTanado damadasturebeli, myari mtkicebulebebi ver warudgina maT. swored es iyo aSS-TurqeTs Soris uTanxmoebis dawyebis mTavari mizezi. mogvianebiT erdoRanma aSS da mTeli dasavleTi TurqeTSi mdebare natos samxedro-sahaero baza `injirlikis~ gamoyenebiT samxedro gadatrialebis mcdelobis organizebaSi daadanaSaula. 15 ivlisis samxedro gadatrialebis mcdelobis dros erdoRanma aRniSnuli bazis Turqi ZalovnebiT blokireba moaxdina. mogvianebiT samxedro baza germanelma samxedroebma datoves.
– amjerad ra aris daZabulobis mizezi?
– samxedro gadatrialebis mcdelobis Semdeg daiwyo TurqeTis TiTqmis yvela sferoSi momuSave adamianebis masobrivi dapatimrebebi da samsaxurebidan gaTavisufleba, rac dRemde grZeldeba. maTi ricxvi daaxloebiT 160 000-s aRwevs. daaxloebiT amdenivea TurqeTis dapatimrebuli moqalaqeebis raodenobac. qveyanaSi gamocxadebuli
2-wliani sagangebo mdgomareoba mxolod mimdinare wlis 19 ivliss gauqmda. ixureboda kritikuli masobrivi informaciis saSualebebi. erdoRanma 1923 wlidan moqmedi saparlamento marTvis modeli Zlieri saprezidento mmarTvelobis formiT Secvala. yvela zemoT aRniSnulma qmedebam mniSvnelovnad Seamcira TurqeTSi demokratiis xarisxi, ramac dasavleTis qveynebis, maT Soris aSS-is, ukmayofileba gamoiwvia. amasTan, siriis omSi aSS asadis reJims da `islamur saxelmwifos~ qurTuli samxedro dajgufebis – `saxalxo dacvis erTeulis~ (YPG) saSualebiT ebrZvis, romelsac TurqeTis xelisufleba am qveyanaSi akrZalul, teroristul organizaciad aRiarebul `qurTistanis muSaTa partiis~ (PKK) mxardaWeraSi adanaSaulebs da gmobs amerikelebis mier aRniSnuli organizaciis mxardaWeras. TurqeTi ruseTs SeuTanxmda C-400 tipis sazenito-saraketo kompleqsebis SeZenasTan dakavSirebiT, ramac aSS-is da natos wevri sxva qveynebis protesti gamoiwvia. amerikelebma TurqeTis xelisuflebas SeuCeres amerikuli F-35 tipis sazenito-saraketo kompleqsebis miwodeba. TurqeT-aSS-is Soris mimdinare dapirispirebis mizezi swored es sami faqtoria.
– trampma sanqciebi dauwesa TurqeTs. ufro konkretulad razea saubari?
– 2016 wels TurqeTSi jaSuSobasa da teroristul jgufebTan kavSiris braldebiT dakavebuli amerikeli qristiani pastoris, endriu bransonis patimrobaSi datovebis mizeziT, aSS-is prezidentma 1 agvistos TurqeTs ekonomikuri sanqciebi dauwesa. Tavdapirvelad, es sanqciebi TurqeTis iusticiisa da Sinagan saqmeTa ministrebis winaaRmdeg gamocxadda. aSS maTi moqalaqis gauTavisufleblobis SemTxvevaSi ekonomikuri sanqciebis gafarToebiT imuqreboda, Tumca TurqeTis xelisuflebam amaze uari ganacxada. rogorc Cans, mas aqvs survili, SinapatimrobaSi gadayvanili pastori amerikelebs giulenSi gaucvalos, ris pasuxadac 10 agvistos donald trapma `tviteris~ saSualebiT TurqeTs amcno TurqeTidan aSS-Si eqsportirebul aluminze gadasaxadis 20 procentiT, xolo foladze – 50 procentiT zrda, ramac Turquli liris vardnis masStabebi rekordulad gazarda. TurqeTi sapasuxo sanqciebis gatarebas apirebs amerikuli eleqtroteqnikis qveyanaSi Setanis akrZalvis gziTa da sxva amerikuli saqonlis importis SezRudviT. aseve, TurqeTi cdilobs dedolarizacias rogorc qveynis SigniT, ise saerTaSoriso vaWrobaSic. rogorc aSS-TurqeTis, ise aSS-evrokavSiris savaWro omi da politikuri dapirispireba uprecedentoa natos istoriaSi.
– liris kursi yoveldRiurad ecema dolarTan mimarTebaSi. erdoRani gamosavals CineTTan, ruseTsa da evrokavSirTan liraze vaWrobaSi xedavs. ramdenad realuria es liris gadasarCenad?
– TurqeTis dolarizaciis xarisxi imdenad maRalia, rom misgan srulad gaTavisuflebas verasdros SeZlebs, Tumca TurqeTs SeuZlia etapobrivad misi masStabebis Semcireba. liris gaufasureba mxolod amerikuli sanqciebiT ar aris ganpirobebuli. trampis gadawyvetilebebma, ubralod, misi masStabebi gazarda. ianvridan 1 agvistomde lira 45 procentiT gaufasurda. Turquli erovnuli valuta gasul welsac etapobrivad ecemoda. misi gamomwvevi ZiriTadi mizezebi aris Sidaekonomikuri faqtorebi. `iafi fulis~ politika da xarjebis zrda aris Turqul ekonomikaSi arsebuli problemebis mTavari mizezi. aseve, 62-miliardiani sagareo vali, romelic mas dolarSi aqvs gasastumrebeli. 2018 wlis pirveli 6 Tvis monacemebiT, TurqeTis eqsporti gaizarda 6,3 procentiT, xolo importi – 13,5 procentiT, anu ufro meti dolari gadis ucxoeTSi, vidre Semodis TurqeTSi. swored amitom gadawyvita erdoRanma evrokavSirTan, CineTsa da ruseTTan vaWroba erovnuli valutebiT, Tumca mas gauWirdeba amis realizeba – kerZo kompaniebi mokle da, miT ufro, grZelvadian xelSekrulebebs aramyar erovnul valutebSi naklebad gaaformeben savaWro riskebis gamo. liris gaufasurebis mokle droSi SeCereba SesaZlebelia iseTi arapopularuli nabijiT, rogoric saprocento ganakveTis zrdaa, Tumca erdoRani amis winaaRmdegia. grZelvadian perspeqtivaSi TurqeTis ekonomikuri problemebis daZleva SesaZlebelia misi Sida da sagareo politikuri stabilurobiTa da demokratiuli ganviTarebiT. aseve xarjebis etapobrivi SemcirebiT.
– erdoRanis nabijebi rogori iqneba, uaxloes momavalSi ra procesebi ganviTardeba mezobel qveyanaSi?
– erdoRani ekonomikuri da politikuri problemebis miuxedavad, cdilobs sazogadoebis konsolidirebas da didwilad axerxebs kidec. Turqul sazogadoebaSi izrdeba antiamerikuli da zogadad, antidasavluri ganwyobebi. ara mgonia, aSS-TurqeTis dapirispireba didxans gagrZeldes. urTierTxelsayreli garigebebi orive mxares sWirdeba. TurqeTi natosTvis mniSvnelovani qveyanaa misi xelsayreli geopolitikuri mdebareobis gamo. is akontrolebs umniSvnelovanes dardanelisa da bosforis sruteebs, romlebic aris Savi da xmelTaSua zRvebis damakavSirebeli saSualebebi. TurqeTsac Wirdeba aSS usafrTxoebisa da ekonomikuri ganviTarebisTvis, amitomac TurqeTi gaagrZelebs diversificirebul sagareo politikas yvela aqtorisgan maqsimaluri ekonomikuri da politikuri dividendebis miRebis mizniT.
– saxarbielo mdgomareobaSi arc Cveni erovnuli valutaa. amjerad ras mivaweroT laris ryeva – mTavrobis araswor politikas Tu Turquli liris gaufasurebas?
– agvisto saqarTveloSi yovelTvis (garda 2008 wlis agvistosi) iyo da aris ucxouri valutis mkveTri zrdis matarebeli Tve, radgan am dros kulminacias aRwevs turistebis raodenoba. ekonomikuri zrda gasul TveebSi prognozis farglebSi iyo, ris gamoc, bolo erTi kviris ganmavlobaSi laris mkveTri gaufasurebis Sida faqtorebi TiTqmis ar arsebobda da is gamowveulia ara marto liris, aramed rublis da TiTqmis yvela sxva valutis dolarTan mimarTebaSi gaufasurebiT. es iwvevs ucxoeTidan gadmoricxuli ucxouri valutis moculobis klebas da Sesabamisad, bazarze dolaris raodenobis Semcirebas. savaraudod, saqarTvelos erovnuli banki ganaxorcielebs intervencias da bazarze gamoitans dolars gasayidad, raTa Seamciros laris gaufasurebis masStabebi.
– unda velodoT Tu ara fasebis zrdas?
– ra Tqma unda, laris kursis vardna fasebis zrdas gamoiwvevs, Tumca misi masStabebi maRali ar iqneba, radgan Cvens ZiriTad savaWro partnior qveynebSic ufasurdeba nacionaluri valutebi. es ufro gamoiwvevs ucxoeTSi dasaqmebuli Cveni Tanamoqalaqeebis raodenobis klebasa da maTi Semosavlebis Semcirebas, umuSevrobis zrdas.
– rogor aisaxeba mezobel qveyanaSi mimdinare procesebi saqarTveloze? TurqeTi xom Cveni qveynisTvis mniSvnelovani savaWro partnioria.
– TurqeTi saqarTvelos nomer pirveli savaWro partnioria. iq mudmivad da sezonurad aTiaTasobiT saqarTvelos moqalaqea dasaqmebuli. liris gaufasureba gamoiwvevs rogorc dasaqmebuli Tanamoqalaqeebis raodenobis klebas, ise maTi Semosavlebis Semcirebas, es ki Cveni qveynis ekonomikaze uaryofiTad aisaxeba.
– ra SemTxvevaSia SesaZlebeli trampma poziciebi daTmos TurqeTis sasargeblod?
– im SemTxvevaSi, Tuki is TurqeTisgan miiRebs maqsimalur politikur, ekonomikur da samxedro dividendebs. trampi cdilobs TurqeTze gavlenis dabrunebas. Tu ramdenad eyofa mas geopolitikuri simZlavreebi amisTvis, momavali gviCvenebs, Tumca realoba gvkarnaxobs imas, rom orive qveyanas sWirdeba erTmaneTi da es daZabuloba didxans ar gagrZeldeba. unda velodoT urTierTxelsayrel politikur, ekonomikur da samxedro garigebebs maT Soris. saamisod orive mxares mouwevs daTmobebze wasvla. miuxedavad SesaZlo garigebebisa, TurqeTi SeinarCunebs aSS-sgan da sxva sagareo aqtorebisgan damoukideblobis maRal xarisxs.
– ruseTisgan ras unda elodos TurqeTi?
– TurqeTis dasavleTTan dapirispirebis fonze, ruseTTan misi urTierTobebi iseTi mWidro gaxda, rogorc arasdros bolo 2 aTeuli wlis ganmavlobaSi. am xarisxis urTierTobebi SenarCundeba manam, sanam maT eqnebaT saerTo politikuri, ekonomikuri da samxedro interesebi. ruseTisgan TurqeTi iRebs siriis afrinis regionSi Tavisi interesebis dakmayofilebas, xolo ruseTi amave regionSi – aSS-is mokavSire qurTuli SeiaraRebuli Zalebis winaaRmdeg TurqeTis brZolas da Sesabamisad, dasavluri poziciebis kidev ufro dasustebas siriaSi. TurqeTi ruseTisgan elodeba Tanamedrove mZime saxis SeiraRebis, C-300-isa da sawarmoo procesSi CasaSvebi C-400 tipis sazenito-saraketo saSualebebis miwodebas. TurqeTi ruseTisgan iRebs energomatareblebis did nawils da apirebs misi raodenobis zrdas axali ekonomikuri proeqtebis ganxorcielebis gziT, radgan katarTan garTulebuli urTierTobis gamo mas alternativa TiTqmis aRar aqvs. azerbaijani ver gawvdeba TurqeTis energomatareblebze moTxovnebis dakmayofilebas. aseve, dakontraqtebulia rusebis mier TurqeTSi atomuri eleqtrosadguris aSeneba. TurqeTi kvlavac iRebs didi raodenobiT rus turistebs da gaaqvs Tavisi saqoneli ruseTSi. araerTi msxvili Turquli kompania saqmianobs ruseTSi iseve, rogorc rusuli kompaniebi – TurqeTSi da a.S. am xarisxis idilia TurqeTsa da ruseTs Soris ver SenarCundeba, Tu TurqeTi daalagebs dasavleTTan urTierTobas. TurqeTis sagareo politika momavalSi iqneba dasavleTsa da ruseTs Soris lavirebaze agebuli. miuxedavad orive aqtoris TurqeTze zegavlenisa, es ukanaskneli maTi konkurenciis gziT gazrdis sagareo politikaSi damoukideblobis xarisxs da ruseT-dasavleTisgan Seecdeba maqsimaluri dividendebis miRebas.

