მამია ფაღავა: შევთანხმდეთ – ტაო ქართული ქვეყანაა…
ნინო ცხვარაძე 591 98 24 30
baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis `qarTvelologiis centri~ 2000 wels Seiqmna. misi saqmianobis ZiriTad mimarTulebad istoriuli samxreT saqarTvelosa (Woroxis auzis) da lazeTis (amave konteqstSi moiazreba muhajirTa STamomavlebis dasaxlebebi TurqeTis Sida regionebSi) kvleva ganisazRvra.
daarsebidan dRemde samecniero centrma ocdaaTze meti kompleqsuri eqspedicia moawyo Woroxis qveynebSi, lazeTSi, TurqeTis Sida raionebSi… centris kvlevebis nawili iyo 2018 wlis zafxulis eqspediciebi, romlebic SoTa rusTavelis erovnuli samecniero fondis samecniero proeqtebis – `tao~ (samecniero xelmZRvaneli prof. mamia faRava) da `maradidi~ (samecniero xelmZRvaneli prof. malxaz CoxaraZe) farglebSi ganxorcielda.
mimdinare wlis zafxulSi dagegmili savele samuSaoebi gulisxmobda or ZiriTad etaps. 7-17 ivliss mkvlevarTa jgufi (profesorebi – mamia faRava, malxaz CoxaraZe, Tina SioSvili, zaza SaSikaZe, naTela fartenaZe, aseve, Turqologi nona niqabaZe da mZRoli tariel diasamiZe) imyofeboda TurqeTis respublikis marmarilos zRvis regionis saqarias (safanjas, geives, arifies raionebi) da qojaelis (qarTefes, izmiTis raionebi) provinciebSi, klarj (ZiriTadad, maradidel) muhajirTa STamomavlebis soflebSi (erdemli, mahmudie, ilmibei, nuruosmanie, qaraCami, qiSlaCai, balabani, eSmeahmedie, nuseTie, Sirinsulhie da sxva).
27 ivlisidan 12 agvistomde savele samuSaoebi mimdinareobda taoSi. arTvinis (iusufelis raioni) da erzrumis (olTisis, TorTomis, narmanis, uzunderes, Senqaias raionebi) provinciebSi. eqspediciis mizani iyo, erTi mxriv, dialeqtologiuri, folkloruli da eTnografiuli masalebis mopoveba, meore mxriv, materialuri kulturis Zeglebis aRnusxva da aRwera (am etapze jgufis SemadgenlobaSi iyvnen profesorebi – mamia faRava, malxaz CoxaraZe, Tina SioSvili, ramaz xalvaSi, nugzar mgelaZe, merab xalvaSi, zaza SaSikaZe, maia baramiZe, mxatvari jemal miqelaZe, mZRoli tariel diasamiZe).
`aWarasTan~ eqspediciebisa da mopovebuli masalebis mniSvnelobaze profesorebma malxaz CoxaraZem da mamia faRavam isaubres.- sazRvriT gayofili mozrdili soflis maradidis TurqeTis (borCxis raioni) SemadgenlobaSi moqceul nawils, zeda maradids, dRes muraTli hqvia, qveda maradidi administraciulad xelvaCauris municipalitetSi, kirnaTis TemSi Sedis. maradididan ruseT-osmaleTis 1877-78 wlebis omis Semdgom periodSi, mosaxleobis didi nawili wavida muhajirad. maTi umravlesoba marmarilos zRvis regionSi dasaxlda. aq maradidelTa mier gaSenebuli aTze meti sofelia. swored am soflebSi imuSava Cvenma eqspediciam. muhajirTa da sazogadod, TurqeTSi mcxovrebi qarTvelebis TaobaTa aramartivi istoria, winaaRmdegobebiT aRsavse cxovreba, amasTan erTad, sakvlevi sivrcis moculoba, samecniero amocanaTa mravalferovneba, am tipis kvlevebisTvis damaxasiaTebeli mravali obieqturi Tu subieqturi faqtori arTulebs mkvlevarTa muSaobas. am sirTuleTa daZlevaSi swored muhajirTa STamomavlebis guliTadi maspinZloba dagvexmara. mxedvelobaSi gvyavs, upirvelesad, saqarieli qarTvelebi erdoRan Senoli (erekle daviTaZe), mustafa qolaTi (kolotaSvili), rejeb Seni (CoTraZe), adnan solmezi (aliSaniZe) da mravali sxva. aRsaniSnavia, rom 2014 wels, qarTuli enis, rogorc arCeviTi sagnis swavleba pirvelad TurqeTis istoriaSi, swored maradidel muhajirTa STamomavlebiT dasaxlebul sofel nuruosmanies skolaSi daiwyo (maswavlebeli – mustafa qolaTi). Tumca, miuxedavad amisa, samwuxarod, dRevandeli realoba isaa, rom marmarilos zRvis regionSi, iseve, rogorc sazogadod, TurqeTis qarTvelobaSi, umcrosi Taobis qarTvelTa Soris mSobliuri enis mcodnes iSviaTad Sexvdebi, – gviTxra malxaz CoxaraZem.
– tao istoriuli saqarTvelos vrceli qveyanaa, – ase daiwyo CvenTan saubari batonma mamia faRavam. misive TqmiT, Zveli istoriuli wyaroebidan Cans, rom igi orad ganiyofeba – amier da imier tao.
– dRevandeli administraciuli dayofiT tao moicavs iusufelis, olTisis, oluris, TorTomis, narmanis, uzunderes, Senqaias raionebs. amaTgan iusufelis raioni arTvinis provinciaSi Sedis, danarCeni – arzrumisaSi. barem vityvi, rom Cvenc taos or nawilad vyofT – meTurqule da meqarTule tao. JamTa avbedobam taosac daatyo msaxvrali xeli, misi umetesi nawili dRes meTurqulea, qarTuli ismis mxolod eliasxevis xeobis ramdenime sofelSi da mis mimdebare binaTSi (klarjeTisa da taos sasazRvro sofelSi), arada, saukunis win, eqvTime TayaiSvilis cnobiT, qarTulad laparakobdnen oTxTa eklesiaSi, taoskarSi, iSxanSi. ase rom, taouri dialeqtis gavrcelebis areali gacilebiT farTo iyo, vidre dResaa. meqarTule taos soflebSi gadarCenili qarTuli gvaZlevs saSualebas, aRvadginoT taouri dialeqtisa da taos folkloris istoriuli saxe. qarTveli kacis nakvalevi Cans mTeli taos teritoriaze, Tumca ara yovelTvis erTgvarad – es nakvalevi zogan mkrTalia, zoganac ufro mkveTri. saqarTvelos am kuTxeSi qarTvelTa moRvaweobas, upirvelesad, asaxavs toponimia (romlis udidesi nawili qarTulia), aq gabneuli materialuri kulturis Zeglebi (tao cixemravali qveyanaa, arc materialuri kulturis sxva Zeglebis simcires uCivis) da eTnografiuli yofa. taos toponimia, eTnografia da materialuri kulturis Zeglebi gamowvlilviT Seswavlas moiTxovs, raTa mecnierulad dasabuTebuli pasuxi gaeces mezobeli qveynis mecnierTa istoriul pretenziebs… taos toponimia, eTnografia, arqeologiuri Zeglebi, epigrafika dasturia imisa, rom es kuTxe sworedac istoriuli saqarTvelos nawili iyo. iseT viTarebaSi, roca toponimia qarTulia (umetes SemTxvevaSi mainc, araqarTul sageografio saxelebis arsebobasac axsna moeZebneba), arqeologiuri Zeglebis umetesi nawili qarTulia, eTnografia – agrZelebs istoriuli samxreT saqarTvelos yofisaTvis damaxasiaTebel niSnebs, epigrafika – qarTulia, sxvagvarad warmoudgenelia. ra gamodis, Cvenma winaprebma iRvawes sxvis qveyanaSi Tu sxva tomis xalxma qarTuli kulturis Zeglebi aSena Tavissave miwaze? arc erTi, arc meore – Zvelma taoelebma sakuTar qveyanaSi weres Tavisi biografia, romelic dRes ikiTxeba gadarCenil materialuri Tu sulieri kulturis ZeglebSi, eTnografiaSi da gansakuTrebiT, toponimiaSi… sityva gagvigrZelda, SevTanxmdeT – tao qarTuli qveyanaa. eqspedicia `tao – 2018~ or etapad Catarda. pirveli etapi gagrZelda 27 ivlisidan 3 agvistomde da vimuSaveT meqarTule taos soflebSi folkloruli, dialeqtologiuri da eTnologiuri masalebis Sesagroveblad. meore etapi moicavda 3-12 agvistos, vswavlobdiT taos materialuri kulturis Zeglebs, eTnografiul yofas, vagrovebdiT toponimikur masalas. Segrovda sayuradRebi masalebi, romlis damuSaveba mimdinareobs da romelic male Seva mecnierul mimoqcevaSi, – ambobs mamia faRava.
SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis qarTvelologiis centris mkvlevarebma dagegmil samuSaos Tavi warmatebiT gaarTves. eqspediciidan didZali masala Camoitanes. vrcel samecniero angariSs masalebis damuSavebis Semdeg warudgenen farTo sazogadoebas – jer samecniero konferenciis, Semdeg – krebulis saxiT.
