ახალი წელი – ახალი კონსტიტუციით
ირმა ცეცხლაძე 27 48 93
16 dekembridan qveyanaSi axali
konstitucia amoqmedda. bevrs
uCndeba kiTxvebi, rogor, ra
da ratom Caaswores Zvel
konstituciaSi, ras mogvitans
axali kanoni. amaze saubrobs gazeT `aWarasTan~ interviuSi samarTlis doqtori, konstitucionalisti, bsu-is asocirebuli profesori malxaz nakaSiZe
– prezidentis inauguraciis Semdeg srulad amoqmedda axali konstitucia. pirveli da mTavari kiTxva, rac albaT sazogadoebis did nawils aqvs, vin arian am konstituciis mTavari avtori da Tanaavtorebi?
– konstitucia Cveni qveynis ZiriTadi kanoni, erTgvari socialuri kontraqtia da misi avtorebi, pirvel rigSi, saqarTvelos moqalaqeebi unda viyoT, radgan konstitucia sazogadoebis SeTanxmebis, kompromisis Sedegia. sxva SemTxvevaSi, igi ver Seasrulebs Tavis umTavres daniSnulebas saxelmwifo xelisuflebis SezRudvis, Cveni Tavisuflebis dacvisa da demokratiis ganxorcielebis TvalsazrisiT. konstituciis miReba rTuli procesia, xangrZliv dros da energias, kompromisebs, SeTanxmebas moiTxovs. samwuxarod, vfiqrob, mosaloci bevri araferi gvaqvs, radgan Cven amjeradac ver miviReT konstitucia, romelic yvelas konstitucia iqneboda, xels Seuwyobda sazogadoebis konsolidacias da maRali legitimaciiT isargeblebda. rogorc gaxsovT, igi sabolood miiRo mxolod mmarTvelma partiam opoziciis monawileobis gareSe, arasamTavrobo Tu saerTaSoriso organizaciebis, maT Soris evropis sabWos veneciis komisiis seriozuli kritikis fonze. amitom am sakonstitucio cvlilebebs xSirad erTpartiuls uwodeben, radgan is ar warmoadgens opoziciisa da sazogadoebis didi nawilis SeTanxmebis Sedegs.
– ratom gaxda aucilebeli sakonstitucio cvlilebebi?
– rogorc oficialurad gacxadda, am sakonstitucio cvlilebebis mizani qveynis grZelvadiani demokratiuli ganviTarebis interesis Sesabamisi konstituciuri sistemis Camoyalibeba iyo. konkretulad, es gulisxmobda qveyanaSi srulad saparlamento mmarTvelobis sistemis Camoyalibebas, rac sabolood 2024 wlidan unda ganxorcieldes.
– ramdenad viqnebiT daculebi konstituciis axali redaqciiT?
– es Zalian zogadi kiTxvaa. imisaTvis rom konstituciurad iyos daculi Cveni uflebebi, pirvel rigSi, konstitucia unda gansazRvravdes xelisuflebis mowyobis iseT sistemas, romelic dafuZnebuli iqneba xelisuflebis danawilebaze, urTierTkontrolsa da Sekavebaze, rac gamoricxavs erTpirovnul, erTpartiul, arademokratiul gadawyvetilebebs. Cveni uflebebis da interesebis dacva damokidebuli iqneba imaze, Tu rogor imuSavebs es principebi uaxloes wlebSi.
– rogorc aRniSnaven, gacilebiT maRali standartiT moxdeba adamianis uflebebisa da Tavisuflebis dacva. raSi gamoixateba es?
– ZiriTadad, sakonstitucio cvlilebebis Semdeg, adamianis uflebaTa nawili SenarCunda Zveli konstituciidan, Tumca bevri damatebiTi garantiac Seiqmna, magaliTad, socialuri uflebebis mimarTulebiT, xazi gaesva socialuri saxelmwifos princips da a.S. Tumca aris garkveuli uaryofiTi momentebic, magaliTad, sakuTrebis uflebasTan dakavSirebiT, kerZod, sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis ucxoelTa sakuTrebis uflebis Sesaxeb da sxva.
– ramdenad gaZlierdeba opoziciis uflebebi parlamentSi?
– sakonstitucio cvlilebebis Sedegad ganxorcielda garkveuli cvlilebebi opoziciis rolis ufro gaqtiurebisaTvis. magaliTad SegviZlia davasaxeloT sagamoZiebo komisiis Seqmna, rac parlamentis wevrTa aranakleb erTi mesamedis moTxovniT unda ganxorcieldes. opoziciis rolis gaZlierebas, pirvel rigSi, proporciul saarCevno sistemaze gadasvla uzrunvelyofs.
– ZiriTadad ra ar mogwondaT Zvel konstituciaSi?
– sakonstitucio cvlilebebamde ZiriTadi problema dakavSirebuli iyo parlamentis makontrolebel uflebamosilebebTan anu rogor SeeZlo parlaments mTavrobis kontroli, aseve, dasaxvewi iyo mTavrobisTvis ndobisa da undoblobis sakiTxis procedurebi saqarTvelos parlamentSi. es procedurebi gacilebiT gamartivda da dauaxlovda evropul standartebs.
– Tu SeiZleba, ganvmartoT, axali uflebebiT, ZiriTadad, ra evaleba prezidents?
– sakonstitucio cvlilebebis mixedviT, saqarTvelos prezidenti aris saqarTvelos saxelmwifos meTauri, qveynis erTianobisa da erovnuli damoukideblobis garanti. saqarTvelos prezidenti aris saqarTvelos Tavdacvis Zalebis umaRlesi mTavarsardali. igi qveyanas warmoadgens sagareo urTierTobebSi. amdenad, konstituciis mixedviT, prezidenti ar aris aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri, aRmasrulebel xelisuflebas srulad axorcielebs saqarTvelos mTavroba. prezidenti konstituciis mixedviT aris upartio, Sesabamisad, aris molodini, rom igi unda iyos neitraluri saxelisuflebo instituti da saWiroebis SemTxvevaSi xelisuflebis ganStoebebs Soris ganaxorcielos garkveuli uflebamosilebebi rogorc arbitrma. Tu rogor ganaxorcielebs am rols prezidenti saqarTveloSi, uaxloesi wlebi gvaCvenebs.
– ra evaleba premier-ministrs?
– konstituciis mixedviT, premier-ministri aris mTavrobis Tavmjdomare, romelic xelmZRvanelobs saqarTvelos mTavrobis saqmianobas, saqarTvelos mTavroba ki axorcielebs qveynis saSinao da sagareo politikas. am TvalsazrisiT, premier-ministri aris qveynis umaRlesi politikuri Tanamdebobis piri da pasuxismgebelia saqarTvelos mTavrobis saqmianobaze. am modelis specifika swored aris is, rom premier-ministri aris lideri im politikuri partiis an partiaTa koaliciis, visac aqvs umravlesoba parlamentSi, angariSvaldebulia parlamentis winaSe da rCeba xelisuflebaSi, vidre misi kabineti parlamentis ndobiT sargeblobs. amgvarad, qveynis ganviTarebaze sruli politikuri pasuxismgebloba premier-ministrs da mis kabinets ekisreba.
– ramdenadaa aRWurvili saTanado uflebebiT sakanonmdeblo organoebi (vgulisxmob aWaris umaRles sabWosac)?
– saparlamento mmarTvelobis sistemaSi umTavresi organo aris parlamenti da bevri ram damokidebulia mTavrobis mimarT mis makontrolebel funqciebze. aRsaniSnavia, rom sakanonmdeblo doneze arsebobs bevri meqanizmi sakanonmdeblo organos mxridan mTavrobis kontrolis ganxorcilebisaTvis, maT Soris miiRes parlamentis axali reglamenti, rac detalurad iTvaliswinebs am procedurebs, magram bevri ram damokidebuli iqneba parlamentis Semadgenlobaze, opoziciis warmomadgenlobaze da a. S. analogiurad SeiZleba vimsjeloT aWaris avtonomiuri respublikis umaRles sabWoze. mniSvnelovania, es kontroli realurad xorcieldebodes da ar atarebdes formalur xasiaTs, rogorc es aris xSirad myari saparlamento umravlesobis pirobebSi.
– romeli instituti iqneba qveyanaSi wamyvani Zala: parlamenti, mTavrobis Tavmjdomare Tu prezidenti?
– konstituciis mixedviT, rogorc ukve aRvniSneT, qveynis saSinao da sagareo politikis ganxorcielebaze pasuxismgebelia saqarTvelos mTavroba. Sesabamisad, mTavrobis meTauri – premier-ministri aris realuri ZalauflebiT aRWurvili politikuri Tanamdebobis piri. aq unda gaviTvaliswinoT, rom im evropul saparlamento sistemaSi, ris damkvidrebasac Cven vcdilobT, qveynis mTavari politikuri figura aris premieri, vinaidan, realurad, is aris saparlamento arCevnebSi gamarjvebuli politikuri Zalis lideri. situacia, roca qveynis mTavrobas ar xelmZRvanelobs gamarjvebuli partiis realuri politikuri lideri, evropisaTvis damaxasiaTebelia mxolod gamonaklis SemTxvevebSi, sxvadasxva krizisis dros. mxolod aseT SemTxvevaSi xelmZRvaneloben droebiT e. w. teqnokrati premierebi qveynis mTavrobas. aAmitomac, Tu saqarTvelos SevxedavT, rTulia vTqvaT, ganasaxierebs Tu ara moqmedi premier-ministri iseTi mTavrobis meTauris instituts, rogoric dasavleTis saparlamento mmarTvelobis sistemebSi funqcionirebs. rac Seexeba parlamentis Tavmjdomares, konstituciis mixedviT, garkveul SemTxvevebSi is asrulebs prezidentis movaleobas, xelmZRvanelobs parlamentis sxdomebs da mTavari instituti mainc aris qveynis parlamenti. aseT sistemaSi, rogorc wesi, prezidenti ar aris CarTuli yoveldRiuri politikuri gadawyvetilebebis miRebis procesSi, Tumca misi roli mniSvnelovania da bevri ram damokidebuli iqneba ara mxolod formalur uflebamosilebebze, aramed prezidentis aqtivobaze.
– riTi izRudeba yoveli maTganis uflebamosileba?
– martivad rom vTqvaT, premier-ministri angariSvaldebuli da pasuxismgebelia sakuTari kabinetis saqmianobaze parlamentis winaSe, romelsac SeuZlia undobloba gamoucxados mTavrobas, ar misces ndoba da, Sesabamisad, aseT SemTxvevaSi, mTavroba unda gadadges, dainiSnos vadamdeli saparlamento arCevnebi. es aris evropuli saparlamento mmarTvelobis martivi wesi. prezidenti, Tavis mxriv, SesaZlebelia gadaayenos Tanamdebobidan parlamentma impiCmentis proceduriT, Tu is daarRvevs konstitucias an Caidens raime danaSauls.
– ras ar eTanxmebiT axal konstituciaSi?
– aseTi sakiTxi bevria, magram yvelaze metad rasac ar veTanxmebi, aris prezidentis pirdapiri wesiT arCevis gauqmeba 2024 wlidan. roca qveyanaSi politikuri partiebi Zalian sustia, ar gvaqvs koaliciuri mTavrobis formirebis aranairi gamocdileba, seriozuli problemebia sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis TvalsazrisiT, gvaqvs erTpalatiani parlamenti, gadauwyvetelia qveynis teritoriuli mowyobis sakiTxi, Cndeba seriozuli kiTxvebi Tu ram unda gaakontrolos da daabalansos saparlamento umravlesobis Zalaufleba. aseT SemTxvevaSi aucilebeli iyo SegvenarCunebina prezidentis pirdapiri arCevis wesi, magram SezRuduli uflebamosilebebiT. aseTi gamocdileba arsebobs evropaSi. xalxis mier arCeuli prezidenti, romelic maRali legitimaciiT sargeblobs, aris garkveuli gamawonasworebeli instituti, politikuri partiebisa da saparlamento umravlesobis sapirwone. am funqcias saarCevno kolegiis mier arCeuli prezidenti ver Seasrulebs. es mxolod Cemi mosazreba ar aris da ase fiqrobs bevri qarTveli da ucxoeli eqsperti, xolo SezRuduli uflebamosilebebiT aRWurvili prezidentis pirdapiri wesiT arCeva aris tendencia evropis bevr qveyanaSi.
– amjerad prezidenti 6 wliT airCies. ratom?
– 2024 wels prezidents ara uSualod xalxi, aramed 300 wevrisagan Semdgari saarCevno kolegia airCevs. mogexsenebaT, 2024 wels gaimarTeba aseve saparlamento arCevnebi da axlad arCeuli parlamentis wevrebi kolegiis sxva wevrebTan erTad airCeven saqarTvelos prezidents.
– ramdenadaa gaZlierebuli sasamarTlos da adgilobrivi TviTmmarTvelobebis garantiebi?
– garkveuli normebi daixvewa konstituciaSi am sakiTxebTan mimarTebaSi, Tumca, vfiqrob, ar iyo gamarTlebuli, roca uzenaesi sasamarTlos wevrebis parlamentSi wardgenis ufleba prezidents CamoarTves da gadasces iusticiis umaRles sabWos. aseve mniSvnelovania, rom realurad gadaidgas nabijebi adgilobrivi TviTmmarTvelobis reformis gasatareblad, ganxorcieldes decentralizacia da TviTmmarTveloba gaxdes damoukidebeli.
– imasac aRniSnaven, rom am konstituciiT mmarTveli Zala sakuTar subieqtur politikur poziciebs iuaresebs, anu es konstitucia ar tovebs aranair berkets, politikuri procesebi mTavrobam sasurveli mxridan moirgos?
– Cemi azriT, es iyo politikuri gancxadeba im uaryofiTi fonis daZlevis mizniT, rac mmarTveli partiis mier konstituciis erTpartiulad miRebis Semdeg Camoyalibda qveyanaSi. sinamdvileSi 2020 wlis saparlamento arCevnebisaTvis maJoritaruli sistemis SenarCuneba, saarCevno barieris 3%-mde daweva, saarCevno blokebis erTjeradad datoveba niSnavs swored mmarTveli partiis pirobebze morgebas, Tu gaviTvaliswinebT rogoria dRes xelisuflebis mxardaWera, rac saprezidento arCevnebmac daadastura.
– Zalian pozitiuri Sefaseba movismineT rogorc sxvadasxva diplomatiuri uwyebisgan, aseve veneciis komisiisgan da komisiis Tavmjdomaris mxridan, romlis eqskluziuri interviuc naxa `imedis~ mayurebelma. Tumca prezidentis saparlamento warmomadgenelma dasva ritorikuli kiTxva, `visia axali konstitucia?~ oponentebi xSirad amboben, rom igi erTpartiulia da Tu aseTi pozitiuria es dokumenti, maSin ra aris maTi mizani da ratom cdiloben sazogadoebas araswori informacia miawodon?
– ar vici, telekompania `imedis~ gadacemaSi ra Tqves, magram es konstitucia aris erTpartiuli, vinaidan is miiRo mxolod mmarTveli partiis umravlesobam, opoziciuri partiebis monawileobis gareSe. am cvlilebebTan dakavSirebiT arsebobs Zalian kritikuli daskvnebi rogorc qarTuli arasamTavrobo organizaciebis, ise saerTaSoriso organizaciebis da veneciis komisiis mxridan. albaT, gaxsovT, veneciis komisiis prezidentis jani bukikios Zalian kritikuli gancxadebebi, rac man saqarTveloSi vizitisas gaakeTa. garda amisa, arsebobs veneciis komisiis daskvna da SegviZlia es kritika iq wavikiTxoT. garkveulwilad, swored am gakritikebis Sedegia is, rom xelisufleba garkveul daTmobebze wavida da 2020 wlisaTvis erTjeradad dauSva saarCevno blokebi da daswia saarCevno barieri 3%-mde. am konstituciuri cvlilebebis mTavari sakiTxi iyo saarCevno sistema da Tu 2020 wels ar moxdeboda srulad proporciul sistemaze gadasvla, sakonstitucio cvlilebebis ase swrafad ganxorcieleba saerTod ar iyo saWiro.
– konstituciaze muSaobis procesSi Zalian bevri daTmoba moxda, Tundac is, rom proporciuli wesiT arCeva gadavadda, aseve prezidentis arCevis wesic, plus bonusebi da a.S. Tu es procesi droSi gaiweleboda da mogvianebiT amoqmeddeboda, ratom daCqarda konstituciaze muSaoba. iyo Tu ara SesaZlebeli, droSi ufro xangrZlivi procesi gvqonoda?
– rogorc maxsovs, Tavidanve iyo survili, es cvlilebebi 2020 wlidan amoqmedebuliyo, magram garkveuli gadavadeba gamoiwvia swored opoziciis, arasamTavrobo organizaciebis, saqarTvelos prezidentis, saerTaSoriso organizaciebis kritikulma damokidebulebam da xelisufleba iZulebuli gaxda, gadaexeda dRis wesrigisaTvis. araTu SesaZlebeli iyo, aramed sakonstitucio cvlilebebis daCqarebulad ganxorcieleba yovlad dauSvebelia da ufro safuZvlian muSaobas moiTxovda.
– raxan konstitucia Secvales, igulisxmeba, rom is Secvales ukeTesobisken. aris Tu ara is ufro zneobrivi, ramdenad gamarTulia politikurad da ramdenad wignierad, profesiuli pasuxismgeblobiTaa momzadebuli, Tua daculi samarTlebrivi logika da rogorc strasburgSia, ramdenadaa gasagebi rigiTi moqalaqisTvis?
– konstituciaSi bevri teqnikuri xasiaTis cvlileba Sevida, gasworda teqsti da a.S. magram am cvlilebebis mTavari mizani iyo ukeTesi mmarTvelobis sistemis Seqmna, risi safuZvelic, pirvel rigSi, iyo saarCevno sistema. evropuli saparlamento sistema warmoudgenelia proporciuli, samarTliani saarCevno sistemis gareSe. amave dros, amisaTvis aucilebeli iyo mTavar politikur jgufebs Soris SeTanxmeba, sazogadoebis konsensusi konstituciis miRebisas. konstituciis teqsti aris mniSvnelovani, magram sakonstitucio cvlilebebis mizani ar yofila konstituciis teqstis teqnikurad gamarTva.
– ra cvlilebebi Sevida aWaris konstituciaSi?
– cvlilebebi gamoiwvia im garemoebam, rom saqarTvelos parlamentma miiRo axali konstituciuri kanoni `aWaris avtonomiuri respublikis Sesaxeb~ da aucilebeli iyo am ori dokumentis TanxvedraSi moyvana. aWaris konstituciasTan dakavSirebiT Cemi mosazrebebi Tavis droze oficialurad gavugzavne aWaris avtonomiuri respublikis umaRles sabWos. aWaris SemTxvevaSic bevri proceduruli sakiTxi gasworda, magram, samwuxarod, ver miiRes garkveuli da mniSvnelovani gadawyvetilebebi. magaliTad, arc aWaris umaRlesma sabWom miiRo gadawyvetileba srulad proporciul saarCevno sistemaze gadasvlis Sesaxeb da kvlav Sereuli saarCevno sistema datova ZalaSi.
– raimes xom ar daamatebT?
– visurvebdi, rom momavalSi nebismieri cvlileba SeTanxmebis Sedegad, konsensusis safuZvelze miviRoT, rogori rTulic unda iyos aseT gadawyvetilebamde misvla. sxva SemTxvevaSi, konstitucia sicocxlisunariani ver iqneba da nebismieri mTavrobis cvlilebisas gadasinjvas daeqvemdebareba.
