,, მიხეილ მუსხელიშვილმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ევროკავშირის ჩამოყალიბება-განვითარებაში”
ოთარ ცინარიძე 577 10 15 17
saqarTveloSi musxeliSvilebis gvars Rirseuli pirovnebebi ar aklda. ers saamayod nikoloz, aleqsandre, levan musxeliSvilebis saxelebi eyofa. `qarTul sabWoTa enciklopediaSi~ Zalian mwiri monacemebia mixeil vaxtangis Ze musxeliSvilis Sesaxeb. mas ucxoeTSi miSel
musxelis saxeliT icnobdnen
qarTveli mkvlevaris, politologis da eqspertis ediSer jafariZis mier aRmoCenilia sensaciuri kvleva, romelic asabuTebs, rom Jan monesa da robert Sumanis gegmamde evrokavSiris Seqmnis saTaveebTan qarTveli mecnieri mixeil musxeliSvili idga, romelmac evrogaerTianebis ideis xorcSesxmisaTvis evropis konstituciac ki dawera. am pirovnebis moRvaweobaze saintereso monacemebs politologTan saubarSi gaigebT.
– saqarTveloSi cotam Tu icis, rom evrointegraciis saTaveebTan msoflioSi cnobili pirveli qarTveli evropolitikosi mixeil musxeliSvili idga, romelmac mniSvnelovani wvlili Seitana evrokavSiris Camoyalibeba-ganviTarebaSi. rom ara saqarTveloSi 1918-1921 wlebSi sabWoTa ruseTis wiTeli armiis SemoWra da qveynis okupacia, saqarTvelo dRes namdvilad iqneboda im qveynebis CamonaTvalSi, romlebic cnobilia rogorc evrokavSiris damfuZnebeli da wevri qveynebi, ase rom, Cven evropaSi carieli xelebiT ki ar SevdivarT, aramed mniSvnelovani politikuri da kulturuli wvlili SevitaneT Tanamedrove evropuli Rirebulebebis propagandasa da mis saqarTvelomde motanaSi.
– batono ediSer, ra masalebze dayrdnobiT akeTebT aseT daskvnebs?
– jer kidev maSin, vidre evrokavSiri Seiqmneboda, roca robert Sumani da Jan mone saubrobdnen evropis gaerTianebis ideaze, mixeil musxeliSvili evropis wamyvan Jurnal-gazeTebSi ukve aqveynebda am Temaze statiebs da aqtiurad monawileobda evrogaerTianebis Seqmnis procesebSi. is iyo evrogaerTianebis ideis erT-erTi yvelaze pirveli apologeti. 1948-1949 wlebSi mixeil musxeliSvilma Seqmna ssrk-isa da aRmosavleT evropis (e.w. socialisturi) Semswavleli samecniero kvleviTi centri, romelsac Semdgom musxelis centri (Michel Mouskely Centre) uwodes da dResac ase hqvia. `musxelis centri~ warmoadgenda politologiisa da saerTaSoriso samarTlis, sovetologiis dargis erT-erT mniSvnelovan centrs safrangeTSi, sadac muSavdeboda evrointegraciis da evropuli sazRvrebis moSlis idea. igi iyo pirveli qarTveli da erT-erTi pirveli politikuri moRvawe evropaSi, romelmac evrogaerTianebis da evropuli sazRvrebis moSlis idea wamoayena da daicva. sakuTari politikuri da samarTlebrivi xedva mas asaxuli aqvs monografiaSi `evropis federalizmis struqtura~. amave centrSi daaarsa saerTaSoriso samecniero krebuli, romelSic aqtiurad TanamSromlobdnen msoflioSi cnobili mecnierebi, maT Soris: JorJ kedeli, rober mosse, gui ero, anri Sambri da mravali sxva. profesorma amave centrSi gamosca ori krebuli, romelsac wamZRvarebuli aqvs misive winasityvaoba. orive tomma maleve hpova saerTaSoriso gamoxmaureba msoflios wamyvan mecnierTa wreebSi, Sesabamisad, batoni mixeili dRemde rCeba politologiis franguli skolis erT-erT mniSvnelovan da wamyvan liderad, xolo `musxelis centrSi~ misi redaqciiT da TanaavtorobiT gamocemuli politologia-samarTalmcodneobis dargis fundamenturi ortomiani monografia (evropis federalizmis struqtura), dResac dasavleTis politologTa samagido wignad iTvleba.
– ra wyaroebze dayrdnobiT SeZlo qarTvelma mecnierma am monografiis dawera?
– jer kidev 1948 wels miSel musxelim, frang konstitucionalist gaston stefanisTan erTad, evropis federaluri konstituciis proeqti dawera `MichelMouskhely~, GastonStefani, `Draftof a EuropeanFederalConstitution~ (1948), masSi detalurad mocemulia politikuri da socialuri demokratiis principebi, rac dafuZnebulia mSvidobasa da socialur samarTalze federaciis erTianobasa da federaciuli saxelmwifoebis sxvadasxvaobaSi. aRsaniSnavia is faqtic, rom Tanamedrove evropuli samarTali dResac sazrdoobs mixeil musxeliSvilis mier inicirebuli samarTlis principebiT (gansakuTrebiT aRsaniSnavia misi fundamenturi naSromebi, adamianis ZiriTad uflebebsa da Tavisuflebebze). aRniSnuli naSromi miSel musxelim miuZRvna evropis gaerTianebis ideas, sadac detalurad aRwerili iyo gasaerTianebeli evropis qveynebis politikuri mmarTvelobis forma federaciis an konfederaciis saxiT. masSi dasabuTebuli da gaanalizebulia politikuri da samarTlebrivi mxare, gamyarebuli da axsnilia misi iuridiuli buneba, romelic efuZneboda saerTaSoriso samarTlis principebs da istoriul gamocdilebas. diax, es gaxlavT evropis federaluri konstituciis proeqti, qarTveli mecnierisa da iuristis mier dawerili, romelic Semdgom safuZvlad daedo evropuli qveynebis gaerTianebas da evrokavSiris samarTals, Tumca ara misi pirvandeli, aramed ranJirebuli saxiT, romelic transformirda rogorc Jan monesa da robert Sumanis, aseve, sxva evrokavSiris damfuZnebeli mamebis mier da moxda maT SromebTan gaerTianeba. Sedegad, saboloo saxiT Seiqmna Tanamedrove evrokavSiris samarTali, romelic efuZneba adamianis ZiriTad uflebebs da Tavisuflebebs, es swored is saerTaSoriso samarTlis principebia, romelTa damkvidrebisaTvis Tavis droze miSel musxeli ibrZoda. am mniSvnelovani informaciis safuZvelze 2012 wlis 20 ivliss frangma gamomcemlebma Jan fransis biionma da Jan luk prevelma 1930-40-50-ian wlebSi m. musxeliSvilis mier dawerili statiebi moiZies, Sekribes da erT wignad gamosces saerTo saTauriT `konfederacia da federacia~, romlis anotacia gvamcnobs federalizmis raobas.
– ufro konkretulad gviTxariT federaciis Sesaxeb…
– mogexsenebaT, konfederacia efuZneba xelSekrulebas, federacia ki konstitucias. konfederacia qveynebis gaerTianebaa, federacia ki amasTan erTad – individebis sazogadoeba. federaciaSi kanoni dominirebs Zalaze. is aRWurvilia uflebamosilebiT, romlis ganxorcieleba ar aris mizanSewonili federirebuli saxelmwifosaTvis (Tavdacva, sagareo politika, ekonomikuri politika da a.S). federirebuli saxelmwifoebi floben yvelanair uflebamosilebas, es uflebebi ganekuTvneba nacionalur, regionalur, kantonalur (Sveicaria) saqmeebs, romelTac Tavad ganageben (ganaTleba, samoqalaqo da sisxlis samarTlis kanonmdebloba, saqvelmoqmedo dawesebulebebi, sayofacxovrebo momsaxureba da a.S.).
– albaT, am ganmartebamac ganapiroba, rom yofil sabWoTa kavSirSi mixeil musxeliSvils tendenciurobas abralebdnen…
– musxeliSvili Tavis naSromSi wers, rom federalizmSi `Zalasa da Tavisuflebas Soris nacionaluri avtonomia morgebulia sazogado wesrigis morCilebasTan, wevr-saxelmwifoebis sakonstitucio avtonomiis, samTavrobo dawesebulebebis, zemdgomlobis, kavSiris survilebis formirebaSi monawileobis, kompetenciebis gadanawilebis da arbitraluri xasiaTis federaluri sasamarTlos dawesebis saSualebiT~. miSel musxeli aseve saubrobs federalur konstituciaze da aRniSnavs, rom igi unda iyos mokle da SemogvTavazos `saerTo ideali~. ra iqneba es ideali evrokavSirisaTvis? mixeil musxeliSvili ganmartavs: `konstituciam miiRo garkveuli ekonomikuri da socialuri logika, is Semoitans federaciaSi ganxeTqilebis sxvadasxva motivs, romelsac SeeZleba fataluri diskusiebis provocireba kavSiris SenarCunebaze~. marTlac Zneli warmosadgenia, rom federaciis konstitucia iRebs garkveul ekonomikur da socialur ideologias wevr-saxelmwifoebis mTavrobebis dapirispirebis riskis fasad, evropeli xalxis demokratiuli kontrolis qveS myof federalur moZraobazea damokidebuli iseTi arCevanis gakeTeba, romelsac SeeZleba Semdgomi arCevnebis mimdinareobis Seryeva.
– dRes es idea ra asaxvas hpovebs?
– dRes im siZnelis winaSe, rasac evropis doneze gadawyvetilebis miReba hqvia, kavSiris konfederaluri bunebis gamo, mTavrobebi cdiloben gadawyvetilebaTa konstitucionirebas, magaliTad, sabiujeto xelSekrulebis SemTxvevaSi, romelic ar unda iyos konstituciuri xasiaTis. Cven moxaruli viqnebiT, davrCeT maastrixtis SeTanxmebis farglebSi. es mdgomareoba, faqtobrivad, aris aRiareba umweobisa, romelic pirvelyovlisa gamowveulia kavSiris cudi mmarTvelobiT. dasasrul igi werda, rom `unda gamovideT evropuli realobebidan da federalizmi SevuTavsoT am realobebs. evropa ki ar unda daeqvemdebaros federalistur principebs, aramed ufro federalisturi principebi unda moergos evropul realobas~.
– es xom ar niSnavs, rom evropuli federalizmis forma kvlav gamosagonebelia?
– naSromis dasasrul igi xazs usvams federaciuli principis moqnilobas da simdidres, romelic iTvaliswinebs yvela rTul da mgrZnobiare de faqto situacias. eWvgareSea, rom evropuli federacia ar miiRebs formas, adaptirebuls Zlier individualizmTan da misi Semqmneli nacionaluri saxelmwifoebis xangrZliv istoriasTan. amitom SeiZleba apriori iTqvas, rom evropuli federacia ar iqneba arc erTi manamde arsebuli federaluri sistemis msgavsi. es iqneba, faqtobrivad, erTi suverenuli saxelmwifo sxvebs Soris, erTi etapi msoflio federaciisaken, romelic erTaderTi saSualeba iqneba federalizmis sruli realizaciisa omis logikis universaluri gadaWris gziT da romelic Sedegia saxelmwifoebis suverenitetisa, misi usasrulo mSvidobis logikiT Secvlis da samarTlis gabatonebiT Zalmomreobaze. igi xazgasmiT ambobda, rom federaciuli mowyoba evropas gaaZlierebda. Tavisi iurisprudenciis gamoyenebiT asabuTebda, rom am SemTxvevaSi saxelmwifos suvereniteti ar dasustdeboda.
– mas usmendnen, azrs, ideas iziarebdnen… ramdenime magaliTs Tu moiSveliebT?
– mixeil musxeliSvili, faqtobrivad, monawileobda adgilobriv da saerTaSoriso konferencia-kongresebSi. igi yovelTvis saintereso da vrceli moxsenebebiT gamodioda evrointegraciis da erTiani evropuli sazRvrebis moSlis, evropis saerTo bazris Seqmnis da erTiani evropuli ganaTlebis sistemis modernizaciis Taobaze. istoriuli iyo misi gamosvla 1950 wlis 6 agvistos strasburgSi evrokonferenciaze, romelic misi uSualo iniciativiT Catarda. evrokonferenciis gaxsnis wina dRes evropis 8 qveynis 300-ze metma studentma, evrogaerTianebis mgznebare iniciatoris mixeil musxeliSvilisa da sxva sami profesoris winamZRolobiT, moSala safrangeT-germaniis sasazRvro infrastruqtura da aRmarTa erTiani evropis droSa. `Cven mxolod patara koconi davanTeT, didi cecxli axla strasburgSi unda gaCaRdes, rom evropuli gulebic ainTos~, – Tqva maSin batonma mixeilma. gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia, agreTve, misi gamosvla da iniciativa saerTo evropuli bazris Seqmnis Sesaxeb belgiaSi. mixeil musxeliSvilma vrceli moxseneba waikiTxa evropis saerTo bazris Seqmnis, misi integraciis Sesaxeb da samarTlebriv aspeqtebze, romelmac didi gamoxmaureba hpova. igi miiCnevda, rom evropis saerTo bazris sistemis Seqmna xels Seuwyobda evropuli qveynebis gaerTianebas da simtkicis SenarCunebas.
– batono ediSer, musxelis mecnierul saqmianobaze ra masalebi moiZieT?
– 1952 wlidan igi xdeba evropel profesorTa asociaciis generaluri mdivani. amave wlis 25 seqtembers parizSi Seiqmna specialuri komisia, romlis SemadgenlobaSi Sevidnen m. musxeliSvili, m. ore, s. bergstoni, a. nikuraZe, g. miSo, al. marki, r. norTi da sxvebi. am komisias unda SeemuSavebina debuleba evropel profesorTa asociaciis Sesaqmnelad, xolo 1955 wlis seqtemberSi q. triestSi moiwvies kongresi, romelSic monawileobda 18 qveynis 120 warmomadgeneli. aq Seiqmna evropel profesorTa asociacia, romlis mizani iyo evropuli inteleqtualuri da kulturuli erTianobis organizaciis da ganviTarebis xelSewyoba. triestis kongresze mTavarma momxsenebelma miSel musxelim ganacxada, rom axla dadga sakiTxi evropelTa inteleqtualuri da kulturuli gaerTianebis Sesaxeb. aRsaniSnavia isic, rom triestis kongresis mizani iyo evropis qveynebis umaRles saswavleblebSi swavlebis meTodebis Camoyalibeba, evropis umaRlesi saswavleblebis profesor-maswavlebelTa da studentTa daaxloeba. igi maSin gamodioda iniciativiT, rom evropis qveynebis umaRles saswavleblebSi swavlebis saerTo meTodebis SemuSaveba-Camoyalibeba, profesor-maswavlebelTa Tu studentTa mobiloba da gonivruli urTierTobebis ganviTareba momxdariyo. es igivea, rasac dRes boloniis procesi gulisxmobs. triestis kongresze evropel profesorTa asociacia Seiqmna da komisiebi daadgines. asociaciis prezidentad profesori v. aranjo-ruizi-linCeisi airCies – erovnuli akademiis prezidenti italiidan, vice-prezidentad – profesori s. dempfi – miunhenidan, profesorTa sabWos wevri aleqsandre nikuraZe – germaniidan (isic emigranti gaxldaT) da generalur mdivnad – profesori mixeil musxeliSvili – safrangeTidan.
– esoden dawvrilebiTi informacia saidan moipoveT?
– warmodgenili politikuri iniciativebi mowmobs, rom evropis kavSiris Seqmnis ideis pirveli apologeti swored miSel musxeli iyo. mis mier inicirebuli Semdegi mniSvnelovani faqtebi SeiZleba ase CamovayaliboT:
* 1948 wels frang konstitucionalist gaston stefanisTan erTad Seqmna evropis federaluri konstituciis proeqti, romlis mniSvnelovani debulebani safuZvlad daedo Tanamedrove evrokavSiris samarTals;
* mas ekuTvnis erTiani evropuli bazris Seqmnisa da evrogaerTianebis instituciebis daarsebis idea (rac mere ganxorcielda evroparlamentis, evrokomisiis, evrokavSiris sabWos da sxvaTa SeqmniT);
* evropaSi sazRvrebis moSlis koncefcia (rac dRes ganxorcielda e.w. Sengenis vizis saxiT da ramac evrokavSirSi, faqtobrivad, sazRvrebi moSala);
* evropuli saganmanaTleblo sivrcis modernizacia da evropuli saganmanaTleblo sistemebis da programebis harmonizacia (rac mere ganxorcielda e.w. boloniis procesis saxiT da a.S);
* mixeil musxeliSvili `evropis sabWos sakonsultacio asambleis warmomadgenlis mandats~ flobda, romelic daTariRebulia 1952 wliT, xolo aRniSnuli sabWo Seiqmna 1949 wlis 5 maiss londonSi, dasavleT evropis aTi saxelmwifos mier, romlis Stabbina strasburgSi mdebareobs. am sabWos funqcionirebasa da mis daarsebaSi qarTveli evropolitikosis wvlili Semdgomi klevis sagania;
* 1953 wels man Seqmna pirveli `qarTul-evropuli moZraoba~ safrangeTSi, romelic Semdgom safuZvlad daedo qarTul-evropuli moZraobis memorandumis koncefcias.
zemoaRniSnulidan gamomdinare cnobili xdeba, rom evrokavSiris Seqnis saTaveebTan idga msoflioSi cnobili qarTveli emigranti mecnieri da sazogado moRvawe mixeil musxeliSvili, romelmac mniSvnelovani wvlili Seitana evrokavSiris Camoyalibeba-ganviTarebaSi. imasac getyviT, rom 1903 wels TbilisSi dabadebuli mixeil musxeliSvili 61 wlis asakSi aostaSi (italia) gardaicvala.
