2019 წლის პოლიტიკური ვნებათაღელვა და მომავლის მოლოდინები
ნინო ცხვარაძე 591 98 24 30
ramdenime dRea, 2019 weli gavacileT. Tamamad SeiZleba iTqvas, rom gasuli weli politikuri vnebaTaRelviT gamoirCeoda – es iyo mosamarTleTa uvadod arCeva, saprotesto aqciebi, umravlesobidan demarSiT wasuli deputatebi da sxva. wina wlis politikuri Sefaseba `aWaram~ politolog aslan lorTqifaniZes sTxova
– batono aslan, rogor SeafasebT gasul wels? ra iyo qveyanaSi mTavari politikuri movlena?
– 2019 weli saqarTveloSi, tradiciulad, politikuri vnebaTaRelvis weli iyo. Zalian emociuria Cveni eri da es aisaxeba politikur cxovrebazec. mosamarTleTa aTkaciani siis parlamentSi wardgeniT daiwyo SarSan politikuri SfoTi saqarTveloSi, wlis bolos ki 20-kaciani siidan 14 mosamarTle uvadod gaamweses uzenaes sasamarTloSi. maTi nawili asocirebuli iyo avtoritarul reJimTan, ramac sazogadoebis mniSvnelovani nawilis guliswyroma gamoiwvia. politikuri vnebaTaRelva pankisSi hesis mSeneblobis winaaRmdeg adgilobrivi mosaxleobis protestiTa da Zalovnebis winaaRmdegobiT gagrZelda, Tumca 2019 wlis emociuri kulminacia mainc `gavrilovis Rame~ aRmoCnda. wlis meore naxevarSi ganxorcielda samTavrobo cvlilebebi, dapirebuli proporciuli saarCevno sistemis sakanonmdeblo organoSi Cavardnas ki saparlamento umravlesobidan cnobili saxeebis gasvlis morigi etapi mohyva.
– iyo Tu ara SesaZlebeli `gavrilovis Ramis~ Tavidan acileba?
– SesaZlebeli iyo kongresis ise organizeba, rom gavrilovi parlamentis Tavmjdomaris savarZelSi ar aRmoCeniliyo, Tumca es mxolod mizezi iyo. sazogadoebis da opoziciis did nawilSi dagrovili iyo uaryofiTi muxti da mis amosafrqvevad sababs eZebda. ar iqneboda `gavrilovis faqtori~, iqneboda sxva mizezi. protesti demokratiul qveyanaSi aris normaluri politikuri procesi, Tumca Tu es qmedeba azianebs qveyanas, mis ekonomikas, maSin ver CaiTvleba dadebiT faqtad. SeiZleba patriotuli suliskveTebiT, samarTliani protestiT ziani miayeno ara marto 1 konkretul politikur partias, aramed sakuTar samSoblos. `gavrilovis aqciebis~ Sedegi iyo cudi qarTuli ekonomikisaTvis da masze pasuxismgebloba unda aiRon ara marto am aqciebis organizatorebma, aramed masSi monawile TiToeulma adamianma. es protesti ramdenime dReSi unda dasrulebuliyo, rac aaridebda qveyanas damatebiT ekonomikur problemebs, romelic okupanti qveynidan wamovida. am aqciebis gamoyeneba scada viwro politikurma jgufma revoluciuri gziT xelisuflebis cvlilebisTvis. Zalovani struqturebis reaqcia, romelic gamiznuli iyo arademokratiuli revanSis mosagerieblad, aRmoCnda mZime xelisuflebis reitingisTvis.
– dauSva Tu ara Secdoma `gavrilovis Rames~ xelisuflebam?
– ra Tqma unda, ukeT SeiZleboda am RonisZiebis organizeba. am Secdomaze pasuxismgebloba aiRo parlamentis Tavmjdomarem da Tanamdeboba datova, xolo deputatma qucnaSvilma – parlamenti. Tumca kidev erTxel vimeoreb, rom es Secdoma iyo mxolod sababi masobrivi protestisTvis, romlis gamoyeneba destruqciulma revanSistulma politikurma jgufma ver SeZlo. mas Semdeg rac `nacmoZraoba~ gamoCnda am aqciebze, geometriuli progresiiT daiwyo momitingeTa raodenobis kleba da sabolood miilia kidec. sazogadoebis gulwrfeli protesti iyo samarTliani, magram am protestis kvirebis ganmavlobaSi gagrZeleba da gamoxatvis formebi saziano iyo qveynisTvis.
– Cavardnil sakonstitucio cvlilebebze ras ityviT? rogor fiqrobT, romeli saarCevno sistema gaamarTlebs saqarTveloSi?
– qveynis demokratiulobis sazomi ar aris romelime saarCevno sistema. dasavleTis demokratiul qveynebSi yvelanairi saarCevno sistema moqmedebs. magaliTad, aSS-is warmomadgenlobiTi sabWo, Statebis mosaxleobis proporciulad, mTlianad kompleqtdeba maJoritaruli sistemis gamoyenebiT. maJoritaruli saarCevno sistemiT irCeven parlaments safrangeTsa da did britaneTSic. germaniaSi Sereuli saarCevno sistema moqmedebs, Tumca Zalian axlosaa proporciuli saarCevno sistemis modelTan. 2018 wlis 4 marts italiaSi pirvelad Catarda saparlamento arCevnebi Sereuli saarCevno sistemiT. am qveyanaSi mandatebis 37% airCeva maJoritaruli sistemiT 50%-iani barieris gareSe, manamde yvela mandati proporciuli saarCevno sistemiT moipoveboda. portugaliaSi 230-wevrian parlaments mTlianad irCeven mravalmandatiani proporciuli saarCevno sistemiT, xolo moldovas 101-adgiliani warmomadgenlobiTi organo 1-mandatiani proporciuli sistemiT kompleqtdeba. yvela saarCevno sistemas aqvs dadebiTi da uaryofiTi mxareebi. proporciuli sistemis SemTxvevaSi yvelaze cota xma ikargeba, Tumca am sistemis naklia is, rom xSirad ver xerxdeba saparlamento umravlesobis formireba an arsebuli koaliciebi iSleba da xSiria riggareSe arCevnebi. maJoritaruli sistemis SemTxvevaSi xelisufleba SedarebiT stabiluria, radgan am tipis arCevnebSi warmatebas xSirad dominanti partiebi aRweven da naklebia samTavrobo krizisebi, romelic riggareSe arCevnebiTaa gamowveuli. maJoritaruli sistemis naklia is, rom miRebuli xmebi saparlamento mandatebSi proporciulad ar aisaxeba, anu amomrCevelTa xmebis didi raodenoba ikargeba. germanulma saarCevno sistemam am mizezis gamo ganicada modifikacia da imgvari Sereuli sistema moqmedebs, romelic partias mravalmandatian maJoritarul saarCevno olqebSi ar aZlevs imaze meti mandatis miRebis saSualebas, rac miiRo proporciuli sitemis gamoyenebiT. saqarTvelos SemTxvevaSic mTavari problema isaa, rom miRebuli xmebi saparlamento mandatebis raodenobaze proporciulad ver aisaxeba maJoritaruli komponentis gamo. amasTan, maJoritari deputatoba saqarTveloSi lamis profesiad iqca. erTi da igive adamianebi araerTi xelisuflebis pirobebSi xdebian maJoritari deputatebi ara sakuTari gansakuTrebuli unarebis gamo, aramed, ZiriTadad, materialuri resursebis gamoyenebiTa da Rirebulebebis, faseulobebis arqonis miuxedavad. Cemi subieqturi azriT, saqarTvelosTvis saukeTeso varianti iqneba preferenciuli tipis regionaluri proporciuli saarCevno sistema bunebrivi barieriT. am sistemis gamoyenebiT saqarTvelos yvela regions, mosaxleobis raodenobis proporciulad ganesazRvreba mandatebis raodenoba. arCevnebSi monawile politikuri partiebi waradgenen regionalur siebs an moxdeba mravalmandatiani regionaluri olqebis formireba (rogorc portugaliaSi, fineTSi, makedoniaSi da a.S) da 150-ive mandats iTviseben am sistemis gamoyenebiT. kargi iqneba Tu regionaluri proporciuli saarCevno sistemis SemoRebisas parlamentis wevrTa raodenoba 200-mde gaizrdeba, ris Semdegac naklebi xma daikargeba. es saarCevno modeli gazrdis regionebis rols qveynis politikur cxovrebaSi, proporciulad moxdeba yvela regionis warmodgena saqarTvelos parlamentSi, erTmandatian maJoritarul olqebTan SedarebiT regionebis amomrCevelTa ufro cota xma daikargeba, miuxedavad imisa, rom bunebrivi barieri dabali ver iqneba, aRniSnuli modeli xels Seuwyobs adgilobrivi liderebis warmoCenas, gazrdis politikur konkurencias. konstituciis mixedviT, saqarTvelo teritoriuli mTlianobis aRdgenamde aris unitaruli saxelmwifo erTpalatiani parlamentiT. regionaluri proporciuli saarCevno sistema am pirobebSi aris Zalian kargi saSualeba qveynis decentralizaciis gzaze. aRniSnuli sistema regionebs samarTlian pirobebSi Caayenebs da zogadad, parlamentis samarTlianad dakompleqtebas uzrunvelyofs. aRniSnuli sistemis danergvas iTvaliswinebda wina mowvevis saparlamento umravlesobis mier inicirebuli sakonstitucio cvlilebebi, romelic, samwuxarod, ver iqna miRebuli. Cavarda bolo mowvevis saparlamento umravlesobis mier inicirebuli proporciuli saarCevno sistemac bunebrivi barieriT, ramac mZime dartyma miayena mmarTveli partiis reitings, moqmedi konstitucia ki iTvaliswinebs proporciuli saarCevno sistemiT 2024 wlis saparlameto arCevnebis Catarebas.
– 2019 weli saprotesto aqciis raodenobiT gamoirCeoda. . .
– masobrivi, sanqcirebuli saprotesto aqciebi aris demokratiis Semadgeneli nawili. am saxis protests aqvs legitimuri safuZveli, Tumca aranairi legitimacia ar aqvs proporciuli arCevnebis Catarebis moTxovnas `nacionaluri moZraobisa~ da misi ganayofebis mxridan. partia, romelic xelisuflebaSi yofnis dros kbilebiT icavda moqmedi saarCevno sistemis maJoritarul komponents, axla misive Sexedulebebs upirispirdeba, rac imas niSnavs, rom am partiis wevrebs, mxardamWerebs mxolod da mxolod viwro merkantiluri interesebi amoZravebT.
– gasuli weli qveynis bolo arCeuli prezidentisTvis mTavarsardlobis erTi weli iyo. Aam xnis ganmavlobaSi salome zurabiSvils xSirad akritikebdnen. rogor SeafasebT prezidentis erTwlian moRvaweobas?
– salome zurabiSvili gamocdili diplomatia, mas kargi ganaTleba da praqtika aqvs miRebuli safrangeTSi, Tumca gauWirda saqarTveloSi adaptireba. muSaobaSi xels uSlis mSobliur enaze gaumarTavi saubari da Taviseburi xasiaTi. dadebiTi faqtia, rom saxelmwifos meTauri da mTavarsardali, saqarTvelos istoriaSi ukve meored, qalia. igi Cveni Rirseuli emigrantebis STamomavalia, Tumca es garemoeba ar aris sakmarisi efeqtiani muSaobisaTvis. saqarTveloSi prezidents ZiriTadad, warmomadgenlobiTi funqciebi aqvs. Zalaufleba parlamentisa da mTavrobis xelSia. amitom mas ar aqvs berketebi politikur procesebze mniSvnelovani gavlenis mosaxdenad.
– regionSi romeli politikuri movlena dagamaxsovrdaT gansakuTrebulad?
– regionis opoziciuri politikuri Zalebis da arasamTavrobo seqtoris erTsulovani moTxovna, rom umaRlesi sabWos arCevnebi proporciuli sistemiT Catardes da umravlesobis Tanxmoba, romelic gamoixata sakonstitucio cvlilebebis inicirebiT. es iyo uprecedento konsensusi regionisa da qveynis masStabiT.
– saqarTvelos parlamentSi sakonstitucio cvlileba Cavarda, regionSi momzadebuli kanonproeqti ki jerac ar gasula kenWisyraze. sainteresoa Tqveni mosazreba, Tu romeli saarCevno sistema iqneba regionze morgebuli?
– aWaris umaRlesi sabWos arCevnebi Catardeba zustad im saarCevno sistemiT, romliTac saqarTvelos parlamentis arCevnebi. romeli saarCevno modelia ukeTesi regionisTvis, es gemovnebis sakiTxia. me momwons umaRlesi sabWos umravlesobis yvela wevris mier inicirebuli proporciuli saarCevno sistema bunebrivi barieriT. am sistemiT amomrCevelTa xmebis yvelaze mcire raodenoba ikargeba. miRebuli xmebi maqsimaluri sizustiT aisaxeba aRebul mandatebSi.
– rogori iyo 2019 weli saqarTvelosTvis da sagareo politikis kuTxiT?
– 2019 wels aSS-ma da Semdeg ruseTma datoves birTvuli SeTanxmebis xelSekruleba, ramac msoflio politikuri sistemis anarqiulobis xarisxi uprecedentod gazarda. am pirobebSi saqarTvelosTvis sasicocxlod mniSvnelovani gaxda pragmatuli, diversificirebuli sagareo politika. Sida politikuri dapirispirebebis fonze axal msoflio politikur realobasTan adaptireba ver movaxerxeT. `gavrilovis movlenebis~ gamo kritikul zRvramde mivida okupant qveyanasTan urTierToba, Tumca dasavleTis mxridan saqarTvelos politikuri da finansuri mxardaWera ar Semcirebula. iyo amerikeli kongresmenebis werili da xelisuflebisa da opoziciis gansxvavebuli aRqmebi da pasuxebic.
– ras elodebiT 2020 wlisgan? win saparlamento da umaRlesi sabWos arCevnebia. . .
– warmomadgenlobiTi organoebis arCevnebi saqarTveloSi yovelTvis daZabulia. Aar mgonia es weli am mxriv gansxvavebuli iyos. mTavaria saqarTveloSi arCevnebi Catardes maqsimaluri konsensusiT miRebuli saarCevno kanonmdeblobis safuZvelze, rac misi Sedegebis aRiarebasa da arCeuli warmomadgenlobiTi organoebis maRal legitimacias uzrunvelyofs. 2020 wlis mTavari gamowveva saqarTvelosTvis iqneba saparlamento arCevnebis sagareo da saSinao legitimaciis sakiTxi. imedi maqvs, politikuri partiebi saerTaSoriso partniorebis daxmarebiT, SeZleben konsensusis miRwevas saarCevno kanonmdeblobis cvlilebebTan dakavSirebiT. Cvens qveyanas politikuri stabiluroba anarqiuli msoflio politikuri sistemisa da regionSi arsebuli ekonomikuri krizisis fonze haeriviT sWirdeba.
