ასლან ლორთქიფანიძე: ლუკაშენკო ამ ეტაპზე შეინარჩუნებს ძალაუფლებას, თუმცა მისი მმართველობა დიდხანს ვერ გაგრძელდება
ნინო ცხვარაძე: 591 98 24 30 –
minskSi saprotesto aqciebi grZeldeba. mizezi 9 agvistos gamarTuli saprezidento arCevnebis Sedegebia, romliTac qveyanas momdevno 5 wlis ganmavlobaSi kvlav aleqsandre lukaSenkom unda uxelmZRvanelos. demonstrantebi acxadeben, rom arCevnebis Sedegebi gayalbebulia da gamarjvebuli ara aleqsandre lukaSenko, aramed opoziciis kandidati svetlana tixanovskaiaa. aqciebis dros samarTaldamcavebTan Setakebebis Sedegad asobiT adamiani daSavda, aqciis 3 monawile ki gardaicvala.
ra xdeba belarusSi? rogor ganviTardeba movlenebi? am da sxva saintereso detalebze politologi aslan lorTqifaniZe gvesaubra.
– mas Semdeg, rac aleqsandre lukaSenko gamarjvebulad gamoacxades, belarusSi aqciebi ar wydeba . . .
– yvelafers aqvs dasawyisi da dasasruli, maT Soris avtoritari mmarTvelebis xelisuflebaSi yofnasac. rogori mkacri uzurpaciac ar unda moaxdinon diqtatorebma, garkveuli drois gasvlis Semdeg, yovelTvis dgebian mZlavri saprotesto talRis pirispir. am masStabis saprotesto aqciebi belarusis istorias ar axsovs. lukaSenko 26 welia, marTavs qveyanas, romlis politikuri sistema garkveuli TaviseburebebiT xasiaTdeba. formalurad belarusi aris unitarul-decentralizebuli saxelmwifo, romelic naxevrad saprezidento mmarTvelobis kategorias ganekuTvneba. mis aRmasrulebel xelisuflebas warmoadgens prezidenti da ministrTa kabineti, romelsac xelmZRvanelobs prezidentis wardgenili da parlamentis mier arCeuli premier-ministri. belarusis parlamenti orpalatiania, rac iSviaTi SemTxvevaa unitaruli saxelmwifosaTvis. 110-wevrian qveda palatas – erovnul krebas irCevs belarusis mTeli mosaxleoba srulad maJoritaruli wesiT, xolo 64-wevrian zeda palatas – respublikis sabWos – regionaluri TviTmmarTvelobebi da 8 wevrs niSnavs prezidenti. realurad, lukaSenkos xelisufleba aslan abaSiZisa da mixeil saakaSvilis mmarTvelobebs hgavs, roca formalurad arseboben demokratiuli institutebi, romlebzec srul kontrols axorcielebs saxelmwifos meTauri – prezidenti. belarusis mmarTveloba xasiaTdeba centralizaciis maRali xarisxiT. lukaSenkos xelSia koncentrirebuli mTeli politikuri Zalaufleba anu horizontaluri da vertikaluri saxelisuflebo struqturebi srulad emorCilebian prezidents. belarusis mmarTvelobis kidev erTi Tavisebureba gaxlavT is, rom mmarTveli partia ar arsebobs. lukaSenko maJoritarul olqebSi ayenebs sakuTar momxreebs, romlebic arcerTi politikuri partiis wevrebi ar arian. qveynis sawarmoebis umravlesobaSi aqciebis sakontrolo paketi saxelmwifos xelSia da maT direqtorebs niSnavs prezidenti. am saxelmwifo sawarmoebis umravlesoba wamgebiania da biujetis dotaciazea anu saxelmwifos aqvs gadamwyveti roli qveynis ekonomikaSi. mediasaSualebebs mTlianad akontrolebs xelisufleba. opoziciuri partiebi SezRudul CarCoebSi saqmianoben, ris gamoc arCevnebis Catareba mxolod arsebuli xelisuflebis legalizacias emsaxureba. adamianis uflebebi amgvari politikuri sistemis pirobebSi daculi ar aris.
– ra xdeba belarusSi da rogori dasasruli SeiZleba hqondes mimdinare pocesebs?
– mosaxleoba daiRala lukaSenkos xangrZlivi da erTferovani mmarTvelobiT. 1994 wels, rodesac is airCies, iyo popularuli, araordinaruli politikuri lideri, daaxloebiT iseTi, rogorebic iyvnen saqarTveloSi gamsaxurdia da azerbaijanSi – elCibei, Tumca maTgan gansxvavebiT lukaSenkom sagareo politikaSi ruseTTan mWidro partnioroba arCia, ramac uzrunvelyo misi Zalauflebis, avtoritaruli mmarTvelobis xangrZlivad SenarCuneba. belarusis mier moxmarebuli energoresursebis daaxloebiT 90%-is importi xorcieldeba ruseTidan anu is am qveyanaze yvelaze energodamokidebulia. ruseTi belarusis gavliT amaragebs ramdenime evropul qveyanas gaziTa da navTobiT. amgvari mdgomareoba belaruss ruseTze politikurad damokidebuls xdis. miuxedavad amisa, lukaSenkom bolo wlebSi daiwyo sagareo politikis diversifikacia, dasavleTis qveynebTan urTierTobebis normalizeba, rac ar Sedis ruseTis interesebSi. mosaxleobis protestis inspirirebis mTavari wyaro aris lukaSenkos erTpirovnuli mmarTvelobis gagrZeleba. masobrivi saprotesto aqciebis marTvis mcdeloba aqvT rogorc ruseTs, ise natos wevr aRmosavleT evropisa da baltiispireTis qveynebs, Tumca am procesebze yvelaze didi gavlena aqvs putins, romelic cdilobs, isargeblos masobrivi saprotesto aqciebiT da lukaSenko ruseTze kidev ufro damokidebuli gaxados. saprotesto aqciebis Sedegi iqneba is, rom ruseTis daxmarebiT lukaSenko am etapze SeinarCunebs Zalauflebas, Tumca misi mmarTveloba didxans ver gagrZeldeba. ruseTi am mxardaWeris sanacvlod lukaSenkosgan miiRebs rogorc politikur, ise ekonomikur dividendebs. belarusis konstituciaSi, kanonmdeblobaSi ganxorcieldeba is cvlilebebi, romlebic xels Seuwyobs saprezidento arCevnebis met-naklebad demokratiulad Catarebas, ruseTi ki Seecdeba, xeli Seuwyos lukaSenkos Canacvlebas mis mimarT kidev ufro loialurad ganwyobili piriT, romelsac mosaxleobis umravlesobis mxardaWerac eqneba. es putins saSualebas miscems, belarusis momgebian saxelmwifo sawarmoebSi rusuli kapitaliT sakontrolo paketebi miiRos, rac, pirvel rigSi, exeba saxelmwifo navTobgadamamuSavebel sawarmoebs, minskis saburavebis gamwevis unikalur qarxanas, navTobsadenebsa da gazsadenebs.
– ratom dadga kiTxvis niSnis qveS arCevnebis legitimurobis sakiTxi?
– avtoritaruli mmarTvelobis nebismier qveyanaSi, maT Soris belarusSi, arCevnebis Catareba emsaxureba erTaderT mizans – daadasturos arsebuli xelisuflebis kanoniereba. im pirobebSi, roca mediasaSualebebi xelisuflebis mier kontroldeba, partiebi SezRudul CarCoebSi funqcionireben, ar arsebobs maT Soris jansaRi konkurencia, ver xerxdeba mosaxleobis nebis asaxva arCevnebis SedegebSi, erTaderTi gza, rac mosaxleobas rCeba, aris quCaSi gamosvla da avtoritari mmarTvelis gadadgomis an saarCevno kanonmdeblobis Secvlis moTxovna.
– mkiTxvels SevaxsenoT lukaSenkos, rogorc mas uwodeben – `evropis ukanaskneli diqtatoris~ ganvlili gza . . .
– lukaSenko 1994 wels gaxda belarusis prezidenti, romelmac ruseTTan mWidro urTierTobebisa da xelisuflebis uzurpaciis gza airCia. is im dros axalgazrda da popularuli politikuri lideri iyo, romelsac hqonda legitimaciis maRali xarisxi. man SeinarCuna sabWoTa mmarTvelobis dros moqmedi sawarmoebis umravlesoba, SeaCera maTi privatizacia, moaxdina maTi nacionalizacia da Seqmna sabWoTa ekonomikis msgavsi modeli im gansxvavebiT, rom sawarmoebSi 50%-mde wilis floba kerZo pirebs SeuZliaT, maT Soris, ucxoelebsac, Tumca sakontrolo paketi saxelmwifo sakuTrebaSia. belarusi socialur saxelmwifod Camoyalibda, romelic am saxiT aviTarebda qveynis ekonomikas. pirveli problema mas 2006 wlis saprezidento arCevnebis Semdeg Seeqmna, roca minskSi opoziciis mier organizebuli aqciis sastikad darbevisTvis dasavleTma sanqciebi dauwesa. 2008 wels lukaSenkom aSS-idan elCi gamoiwva, rasac amerikisgan analogiuri nabiji mohyva. ruseTis mier yirimis aneqsiam lukaSenko SeaSfoTa, rom SesaZloa belarusma an ruseTTan mosazRvre misma regionma es bedi gaiziaros. amitomac daiwyo sagareo politikis diversifikacia dasavleTTan urTierTobebis normalizaciisTvis. mas es dasavluri da rusuli geopolitikuri simZlavreebis dasabalanseblad dasWirda. 2016 wels aSS-ma minskSi samxedro ataSe daabruna da daiwyo or qveyanas Soris diplomatiuri urTierTobebis gaaqtiureba, rasac rogorc rusul, ise belarusul saxelisuflebo mediaSi erTmaneTis kritika mohyva. ruseTi cdilobs, lukaSenko Caanacvlos iseTi piriT, romelic ufro damokidebuli iqneba masze. am process xels uwyobs belarusis prezidentis mimarT mosaxleobis umravlesobis negatiuri damokidebuleba.
– ruseTs ra roli aqvs mimdinare procesebSi?
– belarusi ruseTze ekonomikurad damokidebuli saxelmwifoa. bunebriv gazs, rogorc evraziuli kavSiris wevri saxelmwifo, SedarebiT SeRavaTian fasSi iRebs. aseve, SedarebiT iafad xdeba rusuli nedli navTobis importi, romlis gadamuSavebiTa da gayidviT belarusis saxelmwifo navTobgadamamuSavebeli sawarmoebi mogebas naxuloben. daaxloebiT 10-milionian qveyanas ar SeuZlia damoukideblad sakuTari usafrTxoebis uzrunvelyofa, ris gamoc is rusuli samxedro blokis nawilia. dasavlur struqturebSi misi integrireba moiTxovs demokratiuli institutebis formirebas, rac lukaSenkos interesebSi ar Sedis, radgan Zalauflebas dakargavs. am mizezebis gamo belarusis rogorc xelisufleba, ise opozicia ruseTis zegavlenis qveSaa. svetlana tixanovskaias, romelmac arCevnebSi meore Sedegi aCvena, lietuvaSi gadasvlis saSuleba misces, ris sanacvlodac lukaSenkom misi ojaxis usafrTxoebis garantia gasca. misi meuRle batoni tixanovski rusuli `gazpromis~ yofili TanamSromelia. prezidentobis es opozicioneri kandidati faqtobrivad ruseTis kadria, romelsac ar eyo gambedaoba, sakuTar Tavze aeRo aqciebis marTva. axla lietuvidan misi gancxadebebi naklebad damajerebelia, radgan qveynis datovebamde man mosaxleobas simSvidisken mouwoda. ruseTma winasaarCevnod belarusSi `kerZo~ samxedro dajgufeba `vagneris~ mebrZolebi Seagzavna, romelTa 33 warmomadgeneli belarusulma specsamsaxurebma aiyvanes da iZulebuli gaxdnen, ruseTisTvis gadaecaT. savaraudod, isini arCevnebis Semdgom periodSi situaciis dasaZabad Seiyvana iq ruseTis xelisuflebam.
– ra pozicia aqvT msoflio liderebs?
– dasavluri qveynebis liderebi ar cnoben belarusSi Catarebuli arCevnebis Sedegebs da iTxoven mis xelaxla, demokratiul garemoSi Catarebas. ruseTi erTi xeliT lukaSenkos uWers mxars, xolo meore xeliT – mis opozicias, riTac ormag TamaSs TamaSobs. rogorc dasavleTi, ise ruseTi Seecdebian am saprotesto aqciebs saTaveSi TavianTi kadrebi Cauyenon. lukaSenkom bolo 26 wlis ganmavlobaSi ar misca partiebs ganviTarebis saSualeba, ris gamoc belarusSi profesionali politikosebis naklebobaa. amitomaa, rom aseT xalmxraval aqciebs ar hyavs gamocdili politikuri liderebi. faqtobrivad, belarusSi Zalaufleba quCaSi devs da misi amRebi Zlieri politikuri Zala ar aris, miuxedavad imisa, rom TiTqmis yvela opoziciuri partia gaerTianda da e.w. `Crdilovani kabineti~ Seqmnes.
– dauweseben Tu ara sanqciebs qveyanas?
– dasavleTi sanqciebs dauwesebs mxolod belarusis moqmedi xelisuflebis warmomadgenlebs, gauyinaven angariSebs dasavleTSi da gadaadgilebas aukrZalaven. iaraRze dawesebuli embargo aqamdec moqmedebda. ekonomikuri sanqciebi am etapze mosalodneli ar aris. Tu situacia kidev ufro gamwvavdeba, araa gamoricxuli im sasanqcio paketis aRdgena, romelic evrokavSirma 2016 wels gaauqma.
– rogor afasebs ucxouri media saprotesto aqciebs?
– dasavluri media momitingeebis mimarT calsaxad pozitiuradaa ganwyobi-li da, Sesabamisad, mkacrad akritikebs lukaSenkos qmedebebs momitingeebis winaaRmdeg, rusuli media cdilobs garkveuli Sualeduri damokidebulebis daWeras xelisuflebasa da momitingeebTan mimarTebaSi, orive erTad ki belarusSi mimdinare politikur procesebSi konkurent geopolitikur aqtorebs adanaSauleben. opoziciuri partiebis mier kontrolirebadi qarTuli mediasaSualebebi, Tavis mxriv, cdiloben es movlenebi saqarTvelos daukavSiron da gamoiyenon saqarTveloSi situaciis dasaZabavad.
