,,ჩვენი მიზანია, შევქმნათ ჭოროხის ხეობის ერთიანი პორტრეტი”
laSa xomeriki 593 50 82 69 –
ukve ocdaaTi welia, rac bsu-is profesori, enaTmecnieri, mkvlevari da mwerali mamia faRava Tavis kolegebTan erTad warmatebiT ikvlevs istoriul samxreT saqarTvelos. swored maTi ZalisxmeviT Seiqmna araerTi sayuradRebo da mniSvnelovani monografia, romelic im 40 samecniero eqspediciis monapovaria, aTeuli wlebis ganmavlobaSi rom ewyoboda Woroxis auzis teritoriaze folkloruli, dialeqtologiuri, eTnologiuri, arqeologiuri kuTxiT SeswavlisTvis. monografiebma klarjeTze, taoze, SavSeTze mniSvnelovnad gaamdidra qarTuli istoriografia, gansakuTrebiT – ,,klarjeTze~, romelmac farTo aRiareba hpova – saqarTvelos mecnierebaTa akademiam ivane javaxiSvilis premia mianiWa am monografiis avtorTa jgufs. centri amJamadac agrZelebs nayofier saqmianobas, male axali monografia ,,qarTuli enis taouri dialeqti~ gamova. yvela naSromi, romelic centrma moamzada da gamoica, kvlevis mizniTa da masStabebiT gamorCeulia da Tu ratom, amaze batoni mamia faRava am interviuSi gvesaubreba.
– monografiebs istoriuli samxreT saqarTvelos Sesaxeb, bolo periodSi ra sayuradRebo da mniSvnelovani naSromi Seemata da visTvisaa igi gankuTvnili?
– TiTqmis ocdaaTi weli gavida, rac Cems kolegebTan erTad vikvlev istoriul samxreT saqarTvelos. kvlevebi interdisciplinuria, kompleqsuri. Cveni mizania, SevqmnaT Woroxis xeobis erTiani portreti, rac, vfiqrobT, ambiciuri (kargi gagebiT) gegmaa. ganvlilma drom da Cvenma kvlevebma gvaCvena, rom SegviZlia am mravalwaxnaga proeqtis ganxorcieleba. erTiani SromiT, nabij-nabij win miviwevT. ganvaxorcieleT ramdenime didi samecniero proeqti, davbeWdeT mravalplaniani monografiebi, calkeuli gamokvlevebi statiebis saxiT, wavikiTxeT moxsenebebi adgilobriv Tu saerTaSoriso samecniero forumebze. velze SevkribeT da samecniero mimoqcevaSi SemovitaneT mravalferovani folkloruli, dialeqtologiuri, eTnologiuri, arqeologiuri masalebi. calke aRvniSnav profesor zaza SaSikaZis mier TurqeTis arqivebSi moZiebul osmalur davTrebs, romelnic man kolegebTan erTad qarTulad Targmna da daurTo Sesabamisi gamokvlevebi, riTac mniSvnelovnad gaamdidra qarTuli istoriografia. da kidev, Cveni kvlevebiT qarTvelologias SevTavazeT sami axali dialeqti: SavSuri, klarjuli da taouri, romelnic aWarulTan erTad qmnian qarTuli enis samxruli kiloebis jgufs da warmoadgenen samxruli metyvelebis diferenciaciis Sedegs. vfiqrobT, sayuradRebo Sedegebia qarTuli mecnierebisaTvis. rac Seexeba bolo gamocemebs, esenia: ,,qarTuli enis SavSuri dialeqti“ (2022w.) da ,,qarTuli enis klarjuli dialeqti“ (2023w.). male daibeWdeba am rigis mesame monografiac: ,,qarTuli enis taouri dialeqti“. samive monografia qalbatonebis meri cincaZisa da maia baramiZis TanaavtorobiT daiwera. samive gamokvleva mniSvnelovani siaxlis Semcvelia da gankuTvnilia, upirvelesad, specialistebisaTvis, studentebisTvis da mkiTxvelTa farTo wrisaTvis. dasaxelebuli kvlevebi xom qarTuli mecnierebisaTvis naklebad cnobili kuTxeebis, ,,qveynebis“ aborigeni mosaxleobis metyvelebis Taviseburebebis Seswavlas eZRvneba. barem aRvniSnav, rom monografiebi samnawiliania: pirvel nawilSi saubaria dialeqtis fonetikur, gramatikul da leqsikur Taviseburebebze, meore nawilSi ganxilulia ,,qveynis“ onomastika, mesame nawilSi SevitaneT dialeqturi masalebi leqsikoniTurT.
– gamocemul monografiaTa Soris upiratesobas romels aniWebT, romelia kvlevis mizniTa da masStabebiT gamorCeuli Tqveni imedebi rom gaamarTla?
– modiT, Tqvens kiTxvas ase vupasuxeb: Cveni nakvlevebi SeiZleba ramdenime rigad gavyoT. upirvelesad, gamovyof interdisciplinuri kvlevis ganmazogadebel monografiebs: `SavSeTi~ (2011w.), `klarjeTi~ (2016w.), `tao~ (2020w.). dasaxelebuli kvlevebi qarTul mecnierebaSi konkretuli ,,qveynis“ mecnieruli portretis Seqmnis pirveli cdaa. amave rigSi ganvixilavT monografiebs: `qarTvel muhajirTa STamomavlebi Tanamedrove TurqeTSi~ wigni pirveli, `maWaxleli muhajirebi~ (2017w.), `sarfi~ (2015w.), `maradidi~ (2020w.). dasaxelebuli bolo sami wignis problematika gansxvavebulia, Tumca didi problemis nawilia da interdisciplinuri kvlevis Sedegi. aRvniSnav, rom monografiisaTvis ,,klarjeTi“ avtorTa jgufs (mamia faRava, meri cincaZe, maia baramiZe, malxaz CoxaraZe, Tina SioSvili, SoTa mamulaZe, ramaz xalvaSi, nugzar mgelaZe, zaza SaSikaZe, jemal karaliZe) mieniWa saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis ivane javaxiSvilis premia. gasuli saukunis bolos daistamba qalbatoni meri cincaZisa da Cemi monografia: ,,samxruli kiloebi da qarTuli samwerlobo ena, V-XVIII ss~. (1998.). wignSi pirvelad daisva qarTuli samwerlobo enisa da samxruli kiloebis mimarTebis sakiTxi. amave nakvlevSi Semogvaqvs terminebi – samxruli metyveleba da samxruli kiloebi.
calke gamovyof Cveni mkvlevrebis naSromebs, kerZod, Tina SioSvilis samwigneuls: `SavSuri folklori~ (2016w.), `klarjuli folklori~ (2017w.), `taouri folklori~ (2022w). TiToeuli wigni sruliad axali movlenaa qarTul mecnierebaSi. rac dro gava, ufro met fass daidebs es kvlevebi mravali mizezis gamo. amave rigSi dadgeba Cveni zemodasaxelebuli sami wigni (ori dastambuli da mesame – dasastambi). aqve davasaxeleb Cemi da nana cecxlaZis nakvlevs: `samxruli kiloebi – brunebisa da uRlebis ZiriTadi paradigmebi~ (2017w.).
saintereso da bevri siaxlis Semcvelia baton malxaz CoxaraZis naSromebi: `qarTuli enis geografia TurqeTSi,~ wigni pirveli, `marmarilos zRvis regioni~ (2016w.), `xanZTa da ,,aTormet savaneTa“ mxaris Zveli salocavebi“ (2015w.). qarTuli mecnierebisaTvis uaRresad faseulia batoni zaza SaSikaZisa da mirian maxaraZis Sromebi: ,,aWaris livis vrceli da mokle davTrebi“ (2011w.) da `iusufelis raioni~ (2022w.). orive monografia mniSvnelovani wyaroa saqarTvelo-osmaleTis urTierTobis rigi sakiTxebis sakvlevad. batoni zazas samecniero saqmianobaze zemoTac aRvniSne. dabolos, samxreT saqarTveloTi dainteresebuli mkvlevrisa Tu zogadad, mkiTxvelisaTvis saintereso unda iyos Cveni oTxwigneuli: `SavSuri Canawerebi~ (2011w.), `klarjuli Canawerebi~ (2017w.), `taouri Canawerebi~ (2021w.) da `muhajirTa StamomavlebTan~ (2016w.). wignebSi moTxrobilia Cveni savele muSaobis Sesaxeb. masSi Sesulia avtoris dakvirvebebi samxreT saqarTvelos mkvidri mosaxleobis metyvelebaze, yofaze, folklorze, Woroxis xeobaSi gabneul materialuri kulturis Zeglebze. . .
samxreT saqarTveloTi dainteresebuli mkvlevrisa Tu mkiTxvelisaTvis mniSvnelovania Cveni kidev erTi gamocema: `niko maris SavSeTsa da klarjeTSi mogzaurobis dRiurebi~ (2012w.); ,,dRiurebi“ rusulidan Targmna batonma revaz diasamiZem, winasityvaoba, gamokvleva da SeniSvnebi daurTo mamia faRavam. mcire komentarebiT CamovTvale Cemi da Cemi kolegebis naSromebi, TanaavtorobiT Tu individualurad Seqmnili monografiebi. mocemul monografiaTa Soris upiratesoba romels aniWebTo, mekiTxebiT. iciT, gulwrfelad getyviT, gamiWirdeba romelimes gamoyofa, yvela mniSvnelovania da TiToeuli Cveni didi programis nawilia.
– gagvacaniT qarTvelologiis centris is mecnieri–TanamSromlebi, romlebic sayuradRebo naSromebiT gamoirCevian da savele eqspediciebSi warmatebebs aRweven. . .
– qarTvelologiis centrSi bevri gamoCenili specialisti moRvaweobda da moRvaweobs dResac. dasanania, rom ramdenime gamoaklda Cvens rigebs: batoni nuri verZaZe (2005 wlamde xelmZRvanelobda centrs), qalbatoni meri cincaZe, batoni Tedo uTurgaiZe, batoni aziz axvlediani. TiToeuls Tavisi wvlili aqvs Setanili centris samecniero prioritetebis gansazRvraSi da, zogadad, mis CamoyalibebaSi. centrSi sxvadasxva dros aqtiurad muSaobdnen da axlac muSaoben profesorebi: Tina SioSvili, SoTa mamulaZe, malxaz CoxaraZe (xelmRvanelis moadgile), maia baramiZe, zaza SaSikaZe, ramaz xalvaSi, nugzar mgelaZe, merab xalvaSi, jemal karaliZe, Tamaz futkaraZe, nugzar cecxlaZe. CvenTan sxvadasxva dros TanamSromlobdnen profesorebi: lile Tandilava, Tamar siraZe, asocirebuli profesorebi: elguja makaraZe, omar memiSiSi, naTela fartenaZe; istoriis mecnierebaTa kandidati revaz diasamiZe, istoriis doqtorebi: ruslan baramiZe, TamTa xalvaSi, nani futkaraZe, filologiis doqtori giorgi maxaraSvili. dasaxelebuli pirovnebebi sxvadasxva Taobis specialistebi arian. maTi umetesoba monawileobda da dResac monawileobs savele eqspediciebSi, eweoda SemkreblobiT saqmianobas. TiToeuls Tavisi wili Seaqvs centris warmatebaSi, Tumca gamorCeulad warmatebul mkvlevrebsac gamovyofdi: Tina SioSvili, zaza SaSikaZe, malxaz CoxaraZe, SoTa mamulaZe, ramaz xalvaSi, nugzar mgelaZe, meri cincaZe, maia baramiZe, jemal karaliZe, lile Tandilava. . .
– vis moiazrebT Tqveni saqmis gamgrZeleblad, rogor muSaobT maTTan, vis gadascemT estafetas?
– vcdilobT, axalgazrdebi movizidoT da CavabaT Cvens kvlevebSi. istoriuli samxreT saqarTvelos problemebze axalgazrdebi amzadeben sabakalavro, samagistro da sadoqtoro naSromebs. samomavlod, vfiqrobT, eseni gaagrZeleben Cvens dawyebul saqmes. Cveni Taobis mizani xom Woroxis auzis pirveladi mecnieruli portretis Seqmnaa. win saintereso kvlevebia Casatarebeli, romelic naTels mohfens Cveni warsuli yofisa da kulturis jerac burusiT mocul bevr sakiTxs. axalma Taobam unda iTavos es tvirTi. gakeTebuli Zalze cotaa, gasakeTebeli – bevri.
– dRevandel literaturul teqstebSi mwerlebi xSirad iyeneben sxvadasxva kuTxis cocxali metyvelebis nimuSebs, zogjer mTlianad nawarmoebsac am formiT gvTavazoben. rogorc enaTmecnieri, ra azris xarT am sakiTxze?
– am Temaze araerTxel gvisaubria. mwerlis enaSi cocxali metyvelebis zomieri gamoyeneba, bunebrivia, aucilebelia konkretuli mizniT, upirvelesad, rodesac mwerali qmnis kuTxis suraTs. Tumca, vfiqrob, dialeqtizmebis moWarbebul gamoyenebas Semoqmedi unda moeridos. ara mgonia, mxatvruli nawarmoebisTvis momgebiani iyos, roca mwerali da moqmedi piri erTnairad metyveleben. . . Tumca mwerlis gadasawyvetia, ra gzas airCevs.
– Tqveni samecniero saqmianoba organulad erwymis literaturuls, mkiTxveli dainteresda Tqveni SavSuri, klarjuli, taouri CanawerebiT, aseve, amave rigis wigniT ,,muhajirTa STamomavlebTan“. momavalSi ras SemogvTavazebT?
– unda gavagrZeloT muSaoba muhajirTa dasaxlebebSi, aseve, Woroxis darCenil ,,qveynebSi“, rac axali Canawerebis wyarod SeiZleba iqces da iqceva kidec. winaswar verafers vityvi, dro gviCvenebs.
– roca taoel, SavS, klarj Cveneburebs, aseve, qarTvel muhajirTa STamomavlebs xvdebodiT, esaubrebodiT, ra iyo yvelaze arsebiTi, ramac migizidaT da werisaTvis gangawyoT?
– ocdaaT welze metia, istoriul samxreT saqarTvelos vswavlobT me da Cemi megobrebi, aseve muhajirTa STamomavlebis yofasa da kulturas, ormocze meti eqspedicia movawyveT dRemde. . . mogzaurisa da mkvlevris Tvals izidavda, upirvelesad, adamianebi, maTi gulwrfeloba, stumrisadmi damokidebuleba, xalxSi gabneuli zepiri istoriebi, adgilis saxelebi, aqauri mosaxleobis yoveldRiuroba, Woroxis xeobaSi gabneuli qarTuli materialuri kulturis Zeglebi; yvelaferi erTad miCenda survils, momeTxro mkiTxvelisaTvis, rac vnaxe da ganvicade. erTia samecniero naSromi, romelic ufro mkiTxvelTa viwro wrisTvisaa gankuTvnili, meorea Canawerebis tipis Txzuleba, romelSic popularuli eniTaa moTxrobili ama Tu im kuTxisa Tu aq mcxovrebi xalxis Sesaxeb. barem vityvi, rom CanawerebSi sakmaodaa samecniero informaciac, zogjer – moWarbebuladac, arc avtoris dakvirvebaa mcire. . . saintereso iyo, aseve, mosaxleobis damokidebuleba Cveni saqmianobisadmi: erTi SavSi Tu SromiT SeWirvebuli gvetyvis: ,,rafer miclili xarT, ici, ramdeni saqme maqvs?“, meore, magaliTad, bazgireTeli osman iSiqi, saqmes miatovebs da sazgirelze gamogvyveba, masTan erTad sxvebic; mesames oqrosmaZieblebi vgonivarT da cdilobs, gviTvalTvalos, wili rom miiRos mopovebuli ganZidan. erT ambavs gavixseneb: 2005 welia, mcire eqspedicia dagvifinansa universitetma da ramdenime mkvlevari – guram grigolia, SoTa mamulaZe, nugzar cecxlaZe da me wavediT samogzaurod. batoni gurami, cnobili arqeologi, ucxour saistorio wyaroebze dayrdnobiT amtkicebda, rom petra qobuleTSi, cixisZirSi rom cixea is ki araa, aramed, Woroxs iqiTaa, lazeTSi. daviwyeT petras Zieba arsebuli cnobebis mixedviT. pirveli cda warumatebeli aRmoCnda, meore cdaze mivakvlieT cixes adgilobrivi lazebis daxmarebiT. gzaareulebi didi gaWirvebiT avediT cixeSi, gamcileblebTan erTad. batoni gurami artefaqtebs eZebs, poulobs kidec keramikis natexebs, sxva msgavs nivTebs. aRfrTovanebas ver malavs. . . lazebi uyureben, ukvirT, ra uxariaTo. Turme oqrosmaZieblebi vegoneT, fiqrobdnen, ucxoelma profesorebma vicodiT, sad inaxeboda ganZi. imedi gaucruvdaT, roca dainaxes, rom ganZs ki ara, cixes veZebdiT, cixeSi kidev – mcire artefaqtebs. . . ,,xara-xura profesorebi xarTo“, dagviwunes lazebma. . . ar damaviwydeba dafiqrebul Cildirel jemalTan dialogi:
– batono, Tqven xom profesori xarT?
– ki var profesori, jemal, ra xdeba, ram Segawuxa?
– ici, batono, zamTarSi CvenTan taxebi Camodian, vklav xandaxan, Cumad mwvads vwvav da vWam, raxsac vsvam colis Cumad (rom gimigos, gamcveTs), netai, imqveynad jenneTSi movxvdebi Tu jennemSi?
rogorc SemeZlo, davawynare jemali, ,,codva Sevumsubuqe“ saubriT. . . iciT, jemalis Tvalebs ver viviwyeb, dafiqrebulsa da sevdians. . . msgavsi epizodebi TandaTan grovdeboda da sabolood, CanawerebSi aisaxeboda. sofelSi misuli bevr sainteresos naxavs kaci, rac Rirs, rom sxvasac mouTxros.
– qarTuli ena dRes. . . rogor vmetyvelebT? ra aris gasakeTebeli am etapze qarTuli enis dasacavad da misi ganviTarebisaTvis?
– qarTul enas yvela epoqaSi hqonda garkveuli problemebi, aqvs dResac. miuxedavad amisa, man SeinarCuna TviTmyofadoba da Cvenamde moaRwia daxvewilma da mdidarma. Cveni enis dRevandeli problemebi, upirvelesad, Tanamedrove epoqis TaviseburebebSi unda veZioT. Cven informaciul sazogadoebaSi vcxovrobT, Tanamedrove teqnologiebma ,,daapatarava“ samyaro, informacia swrafad vrceldeba, gadadis erTi kulturidan meoreSi. yvelaferi unda asaxos enam. bunebrivia, yvelafris swrafad da saTanadod gadaxarSvasa da gaTavisebas ver aswrebs, Sesabamisad, Semodis axali sityvebi, saWironi Tu arasaWironi. momavalSi saWiro ,,nasesxobani“ darCeba da Cveni enis kuTvnilebad iqceva, sxva daviwyebas miecema, mxolod leqsikonebSi daivanebs. meorecaa, enis momxmareblis problema Cndeba. sadRac wavikiTxe, Tanamedrove rigiTi qarTveli sul ramdenime aseul sityvas iyenebso, gaRaribebulia misi leqsika. SeiZleba iTqvas, Cven cudad viciT Cveni ena. mavani ityvis, gaRaribdao qarTuli ena. moxdenilad ityvis qalbatoni mzeqala SaniZe, rom ena ar daRaribebula, ena iseve mdidaria, rusTavelis epoqaSi rom iyo, qarTvel klasikosTa Txzulebebidan rom Cans… problema Cvens TanamedroveebSia. meti unda vikiTxoT, gaviTavisoT Cveni enis SesaZleblobebi da saTanadod gamoviyenoT… diax namdvilad asea, ena mudmivad moiTxovs zrunvas. yvela droSi saubrobdnen misi siwmindis dacvaze, vsaubrobT Cvenc. vaRiarebT, rom aucilebelia enis dacva… kargis niSania, problemas rom vxedavT, misi gadaWris gzebze rom vsaubrobT, es warmatebis sawindaria. Cvens enas sxva ver daicavs da mouvlis (sakanonmdeblo doneze problema, ZiriTadad, ,,mogvarebulia“), TiToeulma Cvenganma unda vizrunoT masze, unda davicvaT igi, SevuqmnaT yvela piroba, rom Seasrulos Tavisi funqcia. dRes bevrs vsaubrobT ucxo enis (gansakuTrebiT, inglisuris) rolze Cvens cxovrebaSi. bunebrivia, ucxo enis, ucxo kulturis Seswavla kargia, magram unda gaviTvaliswinoT, rom ucxo enis swavla mSobliuri enis codnaze unda daSendes, jer Cveni ena unda SeviswavloT kargad, Semdeg sxvaze vifiqroT. davimaxsovroT, rom mSobliuri gulis enaa, ucxo – gonebis.
– cifruli literature, axali gamowvevebi ra SesaZleblobebs qmnis samecniero sferoSi, rogoria Tqveni gundis CarTuloba am procesSi?
– cifruli literatura ukve faqtia da unda miviRoT es mocemuloba. wignis, azris gavrceleba dRes ufro am gziT xdeba. mTavaria, wignTan mivideT, wigni wavikiTxoT, ganaTleba miviRoT da es wigni cifruli iqneba Tu materialuri, mniSvneloba aRar aqvs. me mainc upiratesobas beWdur wigns vaniWeb, wignTan muSaoba CemTvis bunebrivi moTxovnilebaa, magram me ras vfiqrob, es araa mTavari, ,,cifruli literatura“ drois gamowvevaa. . . dRes aseve mniSvnelovania enis digitalizacia, enis eleqtronuli resursebis Seqmna, rom Cveni enac ,,cnobadi“ gaxdes virtualuri samyarosaTvis. Da kidev, dRes swrafi tempiT mimdinareobs dialeqtTa unifikaciis procesi, daviwyebas eZleva dialeqturi formebi, leqsika, mis adgils saliteraturo qarTuli iWers. arada, dialeqti qveynis lingvisturi mravalferovnebis dasturia, amasTan, masazrdoebeli wyaroa saliteraturo qarTulisaTvis. misi ,,daviwyeba“ Cveni enis gaRaribebas gamoiwvevs, moakldeba ra masazrdoebeli wyaro. Cveni Taobis erTi gamowveva dialeqturi masalebis Cawera (rac jer kidev gadarCa da ismis) da digitaluri arqivis Seqmnaa. es saSviliSvilo saqmea da yvelam unda miiRos masSi monawileoba, gansakuTrebiT studentobam. arian kidec studentebi aqtiurad Cabmuli am did erovnul saqmeSi. dabolos, Cvens universitetSi mkvlevarTa erTi jgufi (prof. ramaz xalvaSi – xelmZRvaneli, asocirebuli profesorebi mzia xaxutaiSvili, nana cecxlaZe. . .) aqtiurad muSaoben Cveni enis digitaluri arqivis Seqmnaze. am mimarTebiT bevri ram gakeTda. mniSvnelovania, rom saqmeSi CarTulebi arian studentebi, rasac xels uwyobs sazafxulo skolebi (xelmZRvanelebi – ramaz xalvaSi, manana TandaSvili). digitaluri kvlevis Sedegebi Cans sabakalavro, samagistro da sadoqtoro SromebSi. . .
– Tavad batoni mamia faRava – mecnieri da mwerali ras hkiTxavda sakuTar Tavs da ras upasuxebda?
– ukve im asakSi var, rom bevri kiTxva damigrovda sakuTar TavTan, vcdilob, gavce pasuxi am kiTxvebs Cemi saqmianobiT Tu nawerebiT. xSirad kiTxva Cndeba, pasuxs ki ver vpoulob, Cans, es Cveni cxovrebis Tanmdevi procesia – fiqri sakuTar Tavze da gavlili gzis gansja. . .