<< დადგა დრო, ქართულმა ენამ საქართველოში თავისი კუთვნილი ადგილი დაიკავოს>>
ნინო ცხვარაძე 591 98 24 30
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis leqsikografiulma centrma moZraoba `ara – barbarizmebs!~ 2016 wels daiwyo. mis farglebSi araerTi mniSvnelovani proqti ganxorcielda qarTuli enis uflebebis dasacavad. axlaxan, baTumis
SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetSic gaimarTa
sajaro leqciebi
Tbilisis saxelmwifo universitetis leqsikografiuli centris samecniero xelmZRvaneli, profesori TinaTin margalitaZe sxvadasxva fakultetis studentebsa da profesor-maswavleblebs qarTuli enis siwmindesTan dakavSirebul sakiTxebze da arsebul problemebze esaubra. Cven SesaZlebloba mogveca, interviu Cagvewera masTan.
– qalbatono TinaTin, rogor SeafasebT Tanamedrove qarTul enaSi mimdinare procesebs?
– bolo wlebSi qarTul enaSi didi raodenobiT SemoiWra inglisuri Ziris sityvebi, inglisurenovani barbarizmebi, rogorc saerTo leqsikaSi, ise sxvadasxva dargis terminologiaSi, magaliTad, bordi, laivi, sensitiuri, baieri, feSen uiki, asistansi, arogantuli, benefiti, gaidlaini, breiqi da mravali sxva. ramdenime wlis win SedarebiT mokrZalebulad dawyebuli es procesi zvavad iqca, romelic walekviT emuqreba asobiT qarTul sityvas.
barbarizmi aris saWiroebis gareSe enaSi Semotanili ucxo sityva, romelsac aqvs Sesatyvisi mSobliur enaSi (xSirad ramdenime Sesatyvisic) da romelic ver mkvidrdeba saliteraturo enaSi. bordi – sameTvalyureo sabWo, laivi – pirdapiri eTeri, sensitiuri – safrTxilo, faqizi, mtkivneuli (Tema), baieri – Semsyidveli, asistansi – daxmareba, arogantuli – qedmaRali da a.S.
unda aRiniSnos, rom yvela ucxo sityva ar aris barbarizmi da saWiroebis gareSe ar mkvidrdeba enaSi. zogjer es procesi gardauvalia da saWiro. ucxo sityvis enaSi Semotanis saWiroeba dgeba maSin, rodesac enobrivi koleqtivi ecnoba axal realiebs, an maSin, rodesac iqmneba axali codna. magaliTad, Seiqmna interneti da saWiro gaxda axali sityvis Semotana. Sesabamisad, interneti, rogorc axali codnis aRmniSvneli sityva, damkvidrda enaSi. igive SeiZleba iTqvas kompiuterze da sxva. Tu ucxo sityva axal codnasTan asocirdeba, mas ara aqvs Sesatyvisi mSobliur enaSi da amdidrebs mas, barbarizmi enidan devnis mSobliur sityvebs, enas axals arafers sZens da abinZurebs mas.
arcTu ise Soreul warsulSi qarTuli ena rusulidan SemoWrili sityvebis asparezi iyo, ramac asobiT rusulenovani barbarizmi dagvitova: `razvali~, `xadaviki~, `gakraskva~, `plaskagubci~, `atviortka~, `salfetki~, `svetafori” da mravali msgavsi rusulenovani barbarizmi kvlav barbarizmad darCa da mdabiur, gaunaTlebel metyvelebasTan asocirdeba. mas axla inglisurenovani barbarizmebi daemata, rac qmnis saSiSroebas qarTuli ena iqces inglisur-rusul-qarTul hibridad.
rusul da inglisurenovani barbarizmebis Sedarebisas erTi saintereso gansxvaveba gvxvdeba TvalSi – rusulenovani barbarizmebi ar ismoda masobrivi informaciis saSualebebidan, maT sajaro sivrceSi ar iyenebdnen Jurnalistebi, politikosebi da sxva, ramac, savaraudod, xeli SeuSala maT damkvidrebas saliteraturo qarTulSi. sruliad gansxvavebuli viTareba gvaqvs inglisurenovani barbarizmebis SemTxvevaSi. maTi gamoyenebiT masobrivi informaciis saSualebebi gamoirCeva, swored Jurnalistebi, politikosebi, eqspertebi, arasamTavrobo seqtoris warmomadgenlebi arian dRes inglisurenovani barbarizmebis gamavrceleblebi, maTi gamoyeneba, xSir SemTxvevaSi, karg tonad iTvleba, rac am process saSiSs xdis qarTuli enisTvis, miT ufro, rom moSlilia enaSi mimdinare procesebis kontrolis raimenairi meqanizmi.
xazgasasmelia, rom enaSi barbarizmebis didi raodenobiT Semosvla urTierTgagebas aferxebs. magaliTad, miuxedavad imisa, rom sazogadoebriv mauwyebelTan mimarTebiT xSirad ismis barbarizmi `bordi~, rigiTi moqalaqeebis umravlesobam ar icis, ras niSnavs igi. inglisuri `board~ qarTulad bevr rames SeiZleba niSnavdes: sameTvalyureo sabWo (Supervisory board), direqtorTa sabWo (Board of directors), mrCevelTa sabWo (Board of advisers). bordis nacvlad sameTvalyureo sabWos gamoyeneba (sazogadoebriv mauwyebelTan mimarTebiT) bevrad gasagebs gaxdis masobrivi informaciis saSualebebis mier gadacemul informacias mosaxleobisaTvis. damabnevelia barbarizmebi: dabustva (To boost), siqlivi (Sick leave), riTriTi (Retreat), qeisis paterni (Case pattern), buliT foinTebi (Bullet points) da sxva. ori an ramdenime barbarizmis Tavmoyra winadadebaSi kidev ufro arTulebs azris gagebas. amdenad, barbarizmebis mier gamowveuli erT-erTi problema aris garTulebuli urTierTgageba da Tu es procesi ar SeCerda, saqarTveloSi seriozuli safrTxe Seeqmneba qarTuli enis am mniSvnelovan funqcias.
– ra uwyobs xels barbarizmebis ase didi raodenobiT SemoWras?
– amis bevri mizezi arsebobs, erT-erTia ucxo enebis swavlebis meTodologia. bolo wlebSi saqarTveloSi gavrcelebuli ucxo enebis swavlebis meTodebi maqsimaluradaa orientirebuli mSobliuri enis gandevnaze saswavlo procesidan, Targmanis rolis dakninebaze, rasac Tan axlavs orenovani, TargmniTi leqsikonebis gamoyenebis uaryofa erTenovani, ucxoenovani ganmartebiTi leqsikonebis sasargeblod. inglisurenovani barbarizmebis momravlebis erT-erTi mizezi aris inglisuri enis swavlebisas mSobliuri enisa da orenovani inglisur-qarTuli leqsikonebis ugulebelyofa.
sul ufro meti ucxoeli mecnieri usvams xazs imas, rom ucxo enebis swavlebisas saWiroa mas Semswavlels gavacnobierebinoT mSobliur enasa da ucxo enas Soris arsebuli sxvaoba. ucxo enis Seswavlisas mniSvnelovania ucxo enis leqsikuri, gramatikuli da sintaqsuri informaciis SesabamisobaSi moyvana mSobliuri enis Sesatyvis leqsikur, gramatikul da sintaqsur informaciasTan.
inglisuri barbarizmis gamoyenebis mizezi, xSir SemTxvevaSi, aris qarTuli bunebrivi ekvivalentis arcodna, mosaubre ver arCevs saWiro qarTul sityvas, radgan mis cnobierebaSi esa Tu is inglisuri sityva ar aris SesabamisobaSi moyvanili mis bunebriv qarTul ekvivalentTan. ucxo enis swavlebis procesidan mSobliuri enis gandevna, erTi mxriv, xels uSlis ucxo enis srulfasovan Seswavlas, meore mxriv, azaralebs mSobliur enas. es problema kargadaa cnobili ucxo enebis ufrosi Taobis qarTveli specialistebisaTvis, romlebic enebs, Sesabamisi qarTulenovani leqsikonebis ararsebobis gamo, rusulenovani leqsikonebiT euflebodnen. amis Sedegad, ucxo enis qarTveli Semswavlelis cnobierebaSi ucxo sityva SesabamisobaSi iyo moyvanili rusul da ara qarTul ekvivalentTan. im periodSi qarTuli ena zaraldeboda rusuli enisa da rusulenovani leqsikonebis gamo, axla ki zaraldeba inglisur enasTan mimarTebiT. rasac sabWoTa periodSi afuWebda rusulenovani leqsikonebi, axla imasve akeTebs inglisuri enis swavlebis procesSi mxolod inglisuri enis ganmartebiTi leqsikonebis gamoyeneba.
– qarTuli leqsikografiis ugulebelyofaze ras gvetyviT?
– barbarizmebis momravlebis kidev erTi mizezi aris qarTuli leqsikografiis ugulebelyofa saqarTveloSi. bolo ori aTeuli wlis ganmavlobaSi qarTuli sazogadoeba bevri siaxlis momswre gaxda: interneti da Tanamedrove sainformacio da sakomunikacio teqnologiebi; saerTaSoriso urTierTobebi, pirdapiri diplomatiuri kavSirebi ucxoeTTan, rac damoukideblobis wlebs ukavSirdeba; sabazro ekonomika, axali samewarmeo da samarTlebrivi urTierTobebi; revoluciuri winsvlebi mecnierebisa da teqnikis TiTqmis yvela dargSi, biologiiTa da mediciniT dawyebuli da soflis meurneobiT damTavrebuli da sxva. yvela es siaxle axal terminologiasTan, axali cnebebis aRmocenebasTan aris dakavSirebuli, rac bunebrivad moawyda qarTul enas swored inglisuri enis meSveobiT.
am viTarebaSi qarTul enas filtrad qarTuli leqsikografia unda gamoeyenebina, swored leqsikonebs unda daecva qarTuli ena qaosuri procesebisagan, profesional leqsikografebs unda emuSavaT axali cnebebis qarTul enaSi damkvidrebis gzebsa da meTodebze, swored am periodSi unda Seqmniliyo da gamocemuliyo axali dargobrivi leqsikonebi inglisur enasTan mimarTebiT, Seqmniliyo axali leqsikonebi evropul enebTan mimarTebiT, gaZlierebuliyo muSaoba qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonis axal redaqciaze, gadamuSavebuliyo arsebuli leqsikonebi, da sxva. amis nacvlad, saqarTveloSi leqsikografiuli saqmianoba da qarTveli leqsikografebi umZimes mdgomareobaSi aRmoCndnen.
2010 wels baTumSi Catarda pirveli saerTaSoriso simpoziumi leqsikografiaSi, romlis organizatorebi iyvnen arnold Ciqobavas saxelobis enaTmecnierebis instituti, Tbilisis saxelmwifo universitetis leqsikografiuli centri da baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti. simpoziumma miiRo mimarTva saqarTvelos mTavrobisa da akademiuri sazogadoebisadmi, romelSic gaanalizebuli iyo qarTul leqsikografiaSi Seqmnili mZime viTareba, misi mizezebi da SemuSavebuli iyo rekomendaciebi am problemis mosagvareblad. citata mimarTvidan:
`…mdgomareoba qarTuli leqsikografiisa, romelsac xangrZlivi istoria da didi tradiciebi aqvs, seriozuli gangaSis safuZvels iZleva. leqsikografis kolosaluri Sroma dRevandel saqarTveloSi TiTqmis sruliad daufasebelia… dasamali ar aris, rom dReisaTvis ZiriTadi da savaldebulo leqsikonebis TvalsazrisiT mkveTrad CamovrCebiT im dones, romelic evropuli standartebiT moeTxoveba ganviTarebuli mwignobrobis qveyanas, da es CamorCena TandaTanobiT gamousworebel xasiaTs iZens. aseT viTarebaSi dargs daRupva emuqreba~.
samwuxarod, miuxedavad imisa, rom ori saerTaSoriso simpoziumis Sedegad garkveuli cvlilebebi moxda dargSi, ver vxedavT radikalur cvlilebebs da im nabijebs, ramac es umZimesi CamorCena unda aRmofxvras, arada, swored CamorCenaa Tanamedrove qarTul enaSi mimdinare procesebis erT-erTi umTavresi mizezi sxva mizezebTan erTad.
– rogor SeafasebT Tanamedrove qarTuli terminologiis ganviTarebas?
– kidev ufro mZime mdgomareobaa Tanamedrove qarTul terminologiaSi. terminologiuri barbarizmebiT nebismieri dargi savsea da es procesi kvlavac grZeldeba. Tanamedrove qarTul terminologiaze dakvirveba iseT STabeWdilebas qmnis, TiTqos saqarTveloSi arasdros yofila terminologiuri muSaoba da amis tradicia ar arsebobda. arada, swored rom piriqiTaa saqme! qarTveli mecnierebi lingvistebTan TanamSromlobiT, didi rudunebiT qmnidnen qarTul terminologias. es tradicia unda davabrunoT qveyanaSi.
